Khám phá cách các chuyến tham quan bảo tàng và phòng trưng bày nghệ thuật đang trở thành liệu pháp chăm sóc sức khỏe tâm thần tại nhiều quốc gia.

Các bác sĩ ở Anh đã tiên phong một phương pháp chữa bệnh khác thường từ cách đây một thập kỷ: kê “đơn thuốc xã hội”, trong đó bệnh nhân được tặng vé miễn phí tới bảo tàng và phòng trưng bày nghệ thuật để cải thiện sức khỏe tinh thần.

Từ thử nghiệm ban đầu, mô hình này giờ đây đã trở thành một phần chính thức của hệ thống y tế công (NHS). Chương trình “Museums on Prescription” được triển khai ba năm từ 2014, hướng tới những người cao tuổi có nguy cơ bị cô lập xã hội. Kết quả vượt kỳ vọng: số lần bệnh nhân đi khám giảm 37%, và số ca nhập viện giảm 27% (theo số liệu của Culture, Health and Wellbeing Alliance, 2023).

Sau thành công tại Anh, Canada cũng áp dụng phương pháp này. Từ năm 2018, các bác sĩ ở Montreal có thể kê tối đa 50 “đơn bảo tàng” mỗi năm cho bệnh nhân — tất cả đều được bảo hiểm y tế chi trả. Bỉ và Pháp nhanh chóng nối bước: Brussels hiện có hơn 10 bảo tàng và 18 cơ sở y tế tham gia chương trình; tại Nice, đơn “L’art c’est la santé” cho phép người dân tới thăm Bảo tàng Matisse danh tiếng.

Khi nghệ thuật khơi dậy chất dẫn truyền hạnh phúc

Bác sĩ tâm thần Catherine Hanak (Bệnh viện Đại học Brugmann, Brussels) mô tả cảm giác này như “một màn pháo hoa nhỏ trong não”: khi chúng ta trải nghiệm điều dễ chịu — như ngắm một tác phẩm nghệ thuật — dopamine được giải phóng, mang lại cảm giác hạnh phúc tức thì.

Tại Hong Kong, bảo tàng M+ cũng hợp tác với chương trình “Shall We Talk” để tặng 10.000 vé triển lãm Yayoi Kusama cho sinh viên, nhằm mở rộng cuộc đối thoại về sức khỏe tinh thần.

Nhiều nghiên cứu ở Đức cho thấy, việc tham quan bảo tàng không chỉ giúp giảm trầm cảm, sa sút trí tuệ và cô đơn, mà còn có thể hiệu quả và tiết kiệm hơn thuốc. Báo cáo của Đại học Kỹ thuật Dresden khuyến nghị đưa “liệu pháp bảo tàng” vào hệ thống chăm sóc chuẩn.

Tại Berlin, Bảo tàng Bode hợp tác với mạng lưới bệnh viện Charité triển khai dự án “Healing Museum”, nơi du khách có thể tham gia các bài thiền ngắn trước tác phẩm nghệ thuật — qua audio guide, điện thoại hoặc trực tiếp trong không gian thiền riêng.

Liệu pháp nghệ thuật: khoa học phía sau sự an yên

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từng tổng hợp hơn 3.000 nghiên cứu cho thấy, nghệ thuật và các hoạt động văn hóa giúp con người xử lý cảm xúc, thúc đẩy hồi phục thể chất và tinh thần.

Khác với các workshop sáng tạo, “liệu pháp bảo tàng” không yêu cầu người tham gia phải vẽ, nặn hay sáng tác. Chỉ cần chậm rãi chiêm ngưỡng tác phẩm — theo triết lý “slow art” — cũng đủ mang lại hiệu ứng chữa lành.

Leslie Labbé, một nhà nghiên cứu về lĩnh vực này, cho biết: “Khi chữa bệnh, bạn không chỉ xử lý triệu chứng, mà còn chăm sóc toàn diện cho con người. Và bảo tàng mang đến vô vàn điểm chạm để làm điều đó.”

Một cách chăm sóc sức khỏe đầy cảm xúc

Dù vẫn còn cần thêm nghiên cứu khoa học để khẳng định hiệu quả dài hạn, không thể phủ nhận: bảo tàng và phòng trưng bày đang trở thành “không gian phục hồi tinh thần”, nơi nghệ thuật kết nối chúng ta với cảm xúc, ký ức và cộng đồng.