Trong chuyên mục hướng dẫn mua các mẫu đồng hồ có tính năng phức tạp, chúng tôi sẽ dành chỗ cho đồng hồ lịch – những cỗ máy hiển thị thời gian đầy hữu ích.

Ý tưởng về một hướng dẫn mua sắm cho những cỗ máy đồng hồ phức tạp đã xuất hiện trong tâm trí những người thực hiện WOW nhiều lần. Tìm kiếm trên Google, bạn sẽ có cả danh sách vô tận các hướng dẫn như vậy, và WOW được thành lập trên nguyên tắc hoạt động như một hướng dẫn mua hàng. Làm thế nào để tạo sự khác biệt cho nội dung của WOW? Và thế là thay vì hướng dẫn mua đồng hồ chung chung, chúng tôi nghĩ nên bắt đầu một loạt bài viết, trong đó mỗi bài sẽ tập trung vào một bộ máy đồng hồ khác nhau. Còn cách nào tốt hơn để bắt đầu với chiếc đồng hồ lịch tinh túy?

Trước khi đi sâu vào nội dung, chúng ta hãy tìm hiểu sơ lược lịch sử về lịch, và những thông tin này cũng tạo nền tảng cần thiết để chúng ta nói đến lịch vạn niên.

Lịch hiện tại được sử dụng gọi là “Lịch Gregorian” và nguồn gốc cái tên này cũng sẽ được làm rõ ở phần viết bên dưới. Trước khi lịch hiện tại ra đời, có nhiều hệ thống theo dõi ngày tháng đã tồn tại, và một số vẫn được sử dụng cho đến nay. Ngày mặt trời được xem là hình thức biểu thị sớm nhất của lịch, dùng để đo thời gian bóng tối và ánh sáng; về cơ bản là các chỉ báo ngày-đêm theo thuật ngữ của đồng hồ.

Âm lịch thời La Mã xuất hiện sau đó, vâng, ban đầu nó là âm lịch; thực sự hầu hết các nền văn hóa đều sử dụng lịch âm vì nó dễ biểu thị các tháng theo cách này hơn, và thậm chí chia các tháng đó ra dựa trên chu kỳ của mặt trăng. Trong hệ lịch âm nói trên, 304 ngày trải dài trong 10 tháng – Martius, Aprilis, Maius, Junius, Quintilis, Sextilis, September, October, November, và December. Vào khoảng năm 700 TCN, Vua La Mã Numa Pompilius đã cải cách lịch bằng cách kết hợp cả việc theo dõi mặt trời và mặt trăng, tăng số ngày trong năm lên 355 ngày. Điều này dẫn đến việc bổ sung tháng Januarius và Februarius vì lịch La Mã không phù hợp với các mùa.

Hệ thống sửa đổi vẫn còn nhiều sai sót, khiến Julius Caesar áp dụng Lịch Julian vào năm 45 TCN. Sự kiện này đánh dấu sự khởi đầu của hệ thống Dương lịch, nâng tổng số ngày mỗi năm lên 365. Lần sửa đổi cuối cùng được đưa ra vào ngày 24 tháng 2 năm 1582, do Giáo hoàng Gregory XIII khởi xướng và đặt tên là Lịch Gregorian. Điều này cho phép sắp xếp lại các mốc như Xuân Phân và Đông Chí, đồng thời cữ hành chính xác lễ Phục sinh. Lịch Gregorian trung bình có 365,2425 ngày mỗi năm, bao gồm 12 tháng, mỗi tháng có 28 đến 31 ngày.

Sau đây là một số yếu tố cần xem xét khi mua đồng hồ có lịch ngày tháng.

Khả năng hiển thị

Trước khi quyết định mua chiếc đồng hồ lịch tiếp theo, hãy tự hỏi bản thân điều này – bạn đang mua đồng hồ lịch như một công cụ chức năng hay chỉ đơn thuần là vì tính thẩm mỹ? Nếu là lý do đầu tiên thì hãy xem độ hiển thị là một yếu tố quan trọng bởi vì sẽ là vô nghĩa nếu người dùng không thể đọc được nó. Kích thước cửa sổ lịch không lớn, bộ máy ETA 2824-2 có cỡ chữ với kích thước 2,7mm x 2mm, trong khi ETA 2836-2 có kích thước 7,8mm x 2mm. Không cần phải nói, độ hiển thị cũng ảnh hưởng đến tính thẩm mỹ, và đó là điều hiển nhiên.

Khả năng hiển thị của các cửa sổ có thể được cải thiện bằng cách phóng đại. Rolex “cyclops” được phát triển vào năm 1953 và ngay lập tức được nhiều người chú ý. Câu chuyện kể rằng (mặc dù chưa được Rolex xác nhận) bộ phận cải tiến nổi tiếng này được tạo ra để giúp Betty Wilsdorf-Mettler cao tuổi đọc ngày tháng tốt hơn. Ngoài Rolex, kính lúp có thể được tìm thấy trên các mẫu đồng hồ khác, mặc dù được đặt bên dưới mặt kính, ví dụ như Mille Miglia của Chopard và Tambour của Louis Vuitton. Thông thường, độ phóng đại có thể lên đến 2,5x.

Cửa sổ ngày ngoại cỡ là một phương pháp khác để cải thiện độ hiển thị, thường được gọi là “ô lịch lớn”. Các nhà sản xuất đồng hồ Đức như A. Lange & Söhne và Glashütte Original có cùng cách thức tiếp cận với các mẫu đồng hồ ô lịch lớn đặc trưng – họ sử dụng hai đĩa, đĩa số hàng chục gắn phía trên đĩa số đơn vị. Cửa sổ hiển thị ngày của A. Lange & Söhne lớn gấp 03 lần thông thường. Các bộ máy như ETA 2826 và ETA 2892-A2 là lựa chọn thay thế rẻ hơn cung cấp ô lịch kích thước lớn.

Việc cải thiện khả năng hiển thị của ngày tháng bằng cách phóng to các phông chữ và mặt số phụ bị hạn chế bởi kích thước của mặt số và cả của đồng hồ, đồng thời tác động đến bộ máy. Tuy nhiên, điều tương đối dễ kiểm soát là màu sắc của mặt số, lựa chọn phông chữ và cách in, những yếu tố cũng ảnh hưởng đến độ hiển thị. Các màu sắc đối lập như mặt số đen và ký tự màu trắng sẽ mang đến độ tương phản cao hơn so với mặt số màu xanh lam và ký tự màu đen. Điều đó có nghĩa là hãy chọn những màu sắc không chỉ phù hợp với sở thích của bạn mà còn cả khả năng hiển thị trên mặt số.

Lưu ý an toàn

Một nguyên tắc vàng khi điều chỉnh đồng hồ lịch là không chỉnh giờ trong khoảng thời gian từ 9 giờ tối đến 3 giờ sáng, vì trục cam và bánh răng đang tham gia để di chuyển các vòng lịch khác nhau trong những giờ đó. Tiến hoặc lùi tiến trình này có thể khiến các bánh răng và đòn bẩy bị dịch chuyển hoặc lệch hướng; mức độ nghiêm trọng của thiệt hại tăng lên khi mức độ phức tạp của bộ máy tăng lên. Điều này đã thúc đẩy các nhà sản xuất phát triển các chỉ báo và cơ chế an toàn để giảm thiểu thiệt hại cũng như đáp ứng nhu cầu sửa chữa và bảo dưỡng.

Các chỉ báo vùng an ninh thường xuất hiện trên đồng hồ lịch phức tạp của Patek Philippe và Jaeger-LeCoultre cảnh báo người đeo không nên điều chỉnh thông qua các màu cụ thể. Tuy nhiên, đây thực chất là các chỉ số ngày và đêm với hy vọng sẽ gây chú ý với người đeo.

MB&F LM Perpetual do Stephen McDonnell thiết kế và bộ máy lịch vạn niên MB 29.22 của Montblanc được trang bị các chức năng an toàn thực sự. Bộ máy tự động tắt và ngắt các bộ đẩy điều chỉnh trong khoảng thời gian từ 8 giờ tối đến 12 giờ đêm nhằm tránh những tác động vô tình xảy ra khi lịch thay đổi. Montblanc tiến thêm một bước nữa với việc loại bỏ cam trong cấu trúc bộ máy, cho phép chỉnh ngày cả về phía trước và phía sau.

Đồng hồ lịch đơn giản hơn có xu hướng không có các tính năng an toàn như vậy, vì vậy thận trọng và tuân thủ quy tắc vàng là biện pháp an toàn tốt nhất đối với chiếc đồng hồ lịch của bạn.

Tính thân thiện với người dùng

Cách thức mà lịch có thể được điều chỉnh thủ công có thể khiến công việc trở nên dễ dàng hoặc khó khăn, đặc biệt là khi đồng hồ đã nằm trên nóc tủ của bạn trong nhiều tháng. Tính dễ sử dụng thường bị tác động bởi các bộ phận đồng hồ, thường ở dạng núm vặn, nút bấm hoặc bộ điều chỉnh cạnh bên.

Ngoài việc lên dây cót cho đồng hồ và cài đặt thời gian, núm vặn điều khiển chức năng cài đặt ngày trong hầu hết các đồng hồ có chức năng ngày và thứ đơn giản. Phương pháp đơn giản nhất là xoay kim giờ liên tục qua các chu kỳ 24 giờ để ngày lịch tiến về phía trước. Có một số máy semi-quickset cũng cho phép công đoạn này tiết kiệm thời gian hơn.

Người dùng có thể xoay kim giờ đến 12 giờ đêm để bắt đầu bước nhảy ngày đầu tiên, trước khi đảo ngược kim giờ về 9 giờ tối rồi chuyển tiếp lần nữa đến 12 giờ đêm để bắt đầu bước chuyển đổi tiếp theo. Điều này sau đó được lặp lại cho đến khi đạt đến ngày mong muốn. Mặc dù đây là một cải tiến, nhưng nó gây ra sự hao mòn lớn cho trục núm điều chỉnh.

Quickset sau đó được phát minh ra để cải tiến các tính năng lịch nhanh hơn. Bộ quickset đơn cho phép nâng ngày về phía trước một cách độc lập bằng cách sử dụng vị trí đầu tiên của núm vặn trong khi bộ quickset kép kiểm soát ngày và chức năng ngày. Một phương pháp khác được gọi là “kim giờ nhảy” thường thấy trên GMT và đồng hồ du lịch cho phép quay kim giờ theo từng bước một giờ để chuyển ngày.

Nút bấm và bộ điều chỉnh bên, có hình dạng tương ứng giống như nút bấm trong đồng hồ bấm giờ và các nút nhỏ được gắn vào vỏ, là những cách khác để thay đổi chỉ báo lịch. Bộ đẩy được kết nối với ngày trong hầu hết trường hợp trong khi bộ điều chỉnh bên điều khiển thành phần khác của lịch. Đồng hồ lịch phức tạp như lịch ba hoặc lịch đầy đủ, lịch hàng năm và lịch vạn niên có thể có tới bốn bộ điều chỉnh, trong đó có một bộ điều chỉnh cho tuần trăng.

Giữa núm vặn, nút bấm và bộ điều chỉnh bên, hai lựa chọn đầu tiên mang lại sự tiện lợi cao nhất, đơn giản vì chúng có thể được kích hoạt dễ dàng. Bộ điều chỉnh bên sẽ yêu cầu một công cụ hiệu chỉnh, thường là loại bút stylus, có thể làm xước đồng hồ nếu người dùng bất cẩn và không có sẵn khi ra khỏi nhà.

Cách thức đổi ngày

Nếu có cơ hội kiểm tra lịch đồng hồ vào lúc gần nửa đêm, người dùng có thể nhận thấy các khẩu độ và con số lịch ở phần giữa cửa sổ. Một số đồng hồ hoàn thành quá trình chuyển đổi sau 2 giờ sáng trong khi những đồng hồ khác đột ngột vào lúc nửa đêm. Một số chủ sở hữu thích sự thay đổi rõ ràng trong khi những người khác lại muốn quan sát những chuyển động chậm rãi. Sự khác biệt trong quy trình chuyển đổi là do các cơ chế trong bộ máy.

Truyền động trực tiếp hoặc cuộn qua từ từ là các phương pháp sớm nhất được tìm thấy trong đồng hồ lịch, vì đĩa ngày liên tục tương tác với bánh xe 24 giờ dẫn đến thay đổi khi cuộn. Điều này rõ ràng hơn trong lịch ba khi nhiều bánh răng hoạt động để thay đổi ngày, thứ và tháng, gây ra hiện tượng cuộn chậm.

Sự thay đổi bán tức thời, thường thấy hơn trong các chuyển động ngày nay, dựa vào cơ chế “ngày nhảy” để thực hiện. Một con trỏ được gắn trên bánh xe 24 giờ bắt đầu chạm vào răng của đĩa ngày khi đến gần nửa đêm. Cần nhảy có lò xo kéo bánh xe ngày để chuyển động theo và cuối cùng giữ lại để hiển thị ngày tiếp theo.

Trong khi đó, cơ chế thay đổi tức thời là tính năng nâng cao hơn. Một lò xo được tải dần bởi một trục cam có đòn bẩy đẩy vào nó bằng một trụ gắn vào chuỗi chuyển động, được bung ra vào lúc nửa đêm khiến ngày thay đổi trong nháy mắt. Thay đổi ngày tức thời là một tính năng được Rolex ứng dụng lần đầu vào năm 1955.

Điều đáng chú ý là những tính năng này không chỉ dành riêng cho đồng hồ ngày mà có thể được tìm thấy trong tất cả các loại đồng hồ lịch nói chung. Tuy nhiên, hãy lưu ý rằng giá sẽ tăng khi các tính năng nâng cao được sử dụng trong các bộ máy phức tạp. Một máy lịch năm tức thời sẽ tốn kém rất nhiều theo cách mà ta có thể hình dung được.

Trước khi hỏi xem đồng hồ lịch có còn phù hợp hay không, hãy cân nhắc điều này. Một chiếc đồng hồ lịch không chỉ là chiếc máy cơ học mà còn là biểu tượng nghệ thuật cho sự qua đi của thời gian. Các chi tiết nghệ thuật cơ khí phải hoạt động hài hòa hoàn hảo để đưa ra một kết quả dường như khá đơn giản: hôm nay là ngày mấy.

Spot the Dolphin – Cơ chế bộ máy lịch năm

Lịch năm đã được Patek Philippe công bố và được cấp bằng sáng chế lần đầu tiên vào năm 1996 với chiếc Patek Philippe Annual Calendar ref. 5035J và bộ máy 315 S-QA. Mặc dù nó có nét tương đồng với lịch bộ ba, các bộ máy lại hoạt động khác nhau.

Lịch hàng năm tự động điều chỉnh ngày dựa trên các tháng 30 hoặc 31 ngày. Bánh xe tháng nằm trên đỉnh bánh xe ngày 31 răng với độ dài khác nhau. Các tháng ngắn hơn và dài hơn trong năm được mô tả bằng các thùy cao và khoảng trống tương ứng. Một trục cam kiểu “cá heo” được đặt tên theo vẻ ngoài kỳ lạ nằm bên cạnh bánh xe tháng, bắt đầu bỏ qua bánh xe ngày khi nó rơi vào một tháng ngắn ngày. Tuy nhiên, cơ chế này không tính đến năm nhuận, do đó cần phải được điều chỉnh thủ công mỗi khi tháng Hai nhường chỗ cho tháng Ba.

Ngược lại, lịch ba không tính đến những tháng có ít hơn 31 ngày, do đó cần được điều chỉnh thủ công năm lần một năm vào cuối tháng Hai, tháng Tư, tháng Sáu, tháng Chín và tháng Mười Một.

Bài: Asaph Low – Chuyển ngữ: Vincent Pham