Trên một chiếc đồng hồ, mặt số có lẽ là bộ phận xuất hiện dưới nhiều màu sắc nhất, được chế tác từ nhiều vật liệu nhất và hoàn thiện bằng nhiều phương pháp nhất. Mặc dù có độ dày chỉ vài micromet, nhưng đó chính là bộ mặt của một chiếc đồng hồ, hay thậm chí là của cả một thương hiệu.

Không thể phủ nhận rằng, mặt số là chi tiết được ngắm nhìn đầu tiên và nhiều nhất trên một chiếc đồng hồ. Do đó, các nhà chế tác đã không ngần ngại thử nghiệm những phương pháp trang trí, hoàn thiện mới mẻ cho bộ phận này, mặc dù điều này không phải lúc nào cũng cần thiết, vì một số loại hình trang trí thủ công có chi phí cao và khó thao tác. Thậm chí, một số thương hiệu gần như loại bỏ hoàn toàn mặt số trên một vài mẫu mã, nhưng lại tăng giá bán một cách rất nghịch lý, nhưng đó là một câu chuyện khác. Dĩ nhiên, việc họ làm không hề vô lý.

Trong những bài viết trước đây, chúng tôi đã từng hướng dẫn các bạn cách chọn đồng lịch, đồng hồ dự tiệc và đồng hồ bấm giờ thể thao. Lần này, chúng tôi sẽ nói về cách lựa chọn, phân biệt mặt số đồng hồ qua vật liệu chế tác hoặc phương pháp trang trí, hoàn thiện. Có một điều các bạn phải biết rằng, mặt số là mảnh đất màu mỡ, tập hợp đa dạng từ kỹ thuật chế tạo đến chất liệu, từ hoàn thiện thủ công điệu nghệ đến sản xuất máy móc tinh vi, nhưng các yếu tố ấy không phải lúc nào cũng hiện hữu rõ ràng để chúng ta có thể đánh giá thông qua cảm nhận hoặc bằng mắt thường.

Vì thế, việc chọn mua một chiếc đồng hồ có thể khó khăn hơn khi chúng ta không biết bắt đầu từ đâu. Hy vọng rằng, hướng dẫn của chúng tôi sẽ giúp các bạn đưa ra quyết định đúng đắn nhất.

Chất liệu

Thu hẹp các lựa chọn mặt số được hoàn thiện dựa trên chất liệu có lẽ là cách dễ nhất để sàng lọc theo sở thích của bạn. Trong khi phần lớn các mẫu đồng hồ thông thường sở hữu mặt số mạ đồng thau, thì thị trường xa xỉ lại nổi lên khá nhiều loại vật liệu hiện đại, tiến bộ công nghệ, đổi mới sáng tạo và kết hợp các loại hình nghệ thuật truyền thống để cho ra đời những sáng tạo thú vị nhất. Đó là điều dễ hiểu, vì các thương hiệu danh tiếng luôn không ngừng sáng tạo để khẳng định vị thế trước đối thủ cạnh tranh.

Mặt số khảm men cổ điển nhưng bền bỉ luôn giữ vị trí đặc biệt trong tâm trí của những tay chơi sành điệu. Những thương hiệu lâu đời như Patek Philippe, Vacheron Constantin và Breguet vẫn đang chăm chỉ giới thiệu những tác phẩm xuất sắc ấy. Trong khi các thương hiệu trẻ, năng động như anOrdain từ Glasgow đang thu hút sự quan tâm của các nhà sưu tầm theo cách tiếp cận mới với loại vật liệu trên. Mặc dù tính thẩm mỹ của các kim loại quý như vàng, bạch kim hoặc đá quý rất khác nhau, nhưng mặt số khảm men vẫn tỏa sáng và giữ vững ngôi vị trong thế giới đồng hồ cao cấp. 

Những người đam mê sự phức tạp và vẻ tinh tế của Métiers d’Art sẽ rất hạnh phúc khi được khám phá một thế giới chưa bao giờ tồn tại nhờ sự kết hợp của các chất liệu kỳ lạ như gỗ, giấy, lông vũ v.v… trong các phiên bản độc quyền. Các vật liệu quen thuộc như đồng, bạc hoặc kim loại tái chế ngày nay được xem là không chính thống, trong khi các chất liệu hiện đại như High-tech ceramic, titanium cấp 5, carbon hoặc thậm chí sapphire đang trở thành xu hướng không thể bỏ qua trong những năm gần đây.

Tính độc quyền

Có một vài trường hợp, các mẫu mặt số được giới thiệu với số lượng rất giới hạn, hoặc theo một số cấu hình nhất định nhằm đảm bảo tính độc quyền cho những mẫu đồng hồ nào đó. A. Lange & Söhne Handwerkskunst phiên bản giới hạn là một ví dụ về sự khan hiếm cực độ này – nơi quy trình chế tác thủ công đạt đến cực điểm, tới mức chỉ có thể sản xuất tạo được khoảng 15, 20 hoặc 30 chiếc từng phiên bản kể từ khi ra mắt vào năm 2011.

Thương hiệu Glashutte không giới thiệu nhiều đồng hồ ở cấp độ cơ bản và họ vốn nổi tiếng trong việc hoàn thiện từng bộ phận riêng lẻ. Tuy vậy, các mẫu Handwerkskunst lại thuộc đẳng cấp hoàn toàn khác. Bảy sản phẩm được liệt kê trên trang web của thương hiệu đều sở hữu mặt số liền khối, kết hợp các phương pháp trang trí phức tạp gồm tráng men và một số kỹ thuật chạm trổ khác nhau, nhằm thể hiện trình độ thủ công thượng thừa của A. Lange & Söhne. Mặt số trang trí điệu nghệ, số lượng giới hạn, đi kèm những bộ máy cơ chất lượng nhất mà thương hiệu Saxon cung cấp, chắc chắn bạn sẽ phải chi ra một số tiền lớn hơn đáng kể để sở hữu mẫu Handwerkskunst này. 

Một thương hiệu khá nổi bật trong việc kết hợp những loại mặt số đặc thù với các bộ máy riêng biệt là Rolex. Khi bạn sử dụng chức năng tùy chọn cấu hình đồng hồ trực tuyến trên trang web của họ, bạn sẽ nhận thấy rằng các mặt số nhất định sẽ kết hợp cùng chất liệu vỏ phù hợp. Bạn muốn một chiếc Rolex Widmanstätten sặc sỡ với mặt số thiên thạch? Chúng chỉ có sẵn trong các biến thể bằng kim loại quý của dòng Oyster Perpetual Cosmograph Daytona hay GMT-Master II. 

Nếu chọn Datejust Rolesor, bạn sẽ được chuyển hướng đến mục tùy chọn phiến mặt số với cọc số kim cương, hoặc mặt số khảm xà cừ đi kèm cọc số kim cương, và dĩ nhiên không có sẵn cho bản Oyster bằng thép. Mặt số nạm kim cương chỉ dành cho những bộ sưu tập kinh điển như Day-Date, Yacht-Master, Lady-Datejust bằng vàng 18 ct hoặc Pearlmaster.

Trong khi đó, các phiên bản đặc biệt vừa ra mắt gần đây của Zenith gồm 10 chiếc Zenith Defy Zero-G Sapphire và mẫu Tangente 38 For Doctors Without Borders của hãng đồng hồ Nomos là hai ví dụ về cách hoàn thiện mặt số ở hai thái cực khác nhau. Mẫu đầu tiên sẽ không chỉ mang đến cho bạn cảm giác bay bổng khó quên với Novespace, mà còn là cơ hội chiêm ngưỡng một mảnh thiên thạch tuyệt đẹp, thủy tinh aventurine và mặt số tráng men Grand Feu. Trong khi chiếc thứ hai lại mang tính nhận diện cao nhờ số 12 màu đỏ đơn giản cùng dòng chữ “50 Ans De Médecins Sans Frontières” in ở nửa dưới mặt số.

Thủ công hay máy móc

Một yếu tố khác gây khá nhiều tranh cãi khi chọn lựa mặt số đồng hồ là “Nên chọn mặt số chế tác thủ công hay bằng máy móc công cụ?”. Sự khác biệt rất rõ ràng: Loại hình đầu tiên dựa vào kỹ năng, kinh nghiệm cùng đôi bàn tay khéo léo của nghệ nhân. Trong khi hình thức thứ hai là tính đồng nhất, tối ưu về mặt thời gian, chi phí và độ chính xác tuyệt vời.

Các nghệ nhân tại Hermès đã thổi hồn vào hình ảnh chú sư tử trên mặt số của 24 chiếc đồng hồ Arceau Wild Singapore để kiến tạo nên bức tiểu họa đậm tính nghệ thuật. Mỗi mặt số như thế cần ít nhất một tuần để hoàn thành, với nhiều lớp sơn được phủ tỉ mỉ trước khi sấy khô bằng lò nung chuyên dụng. Sau đó, hàng trăm lỗ li ti được tạo ra trên bề mặt trước khi thêu bằng các sợi chỉ mảnh bằng một phần ba sợi tóc người, rồi phủ lên lớp mạ vàng.

Khối lượng sản xuất sẽ thấp hơn nhiều, đặc biệt là những phiến mặt số phức tạp và kỹ thuật có một không hai. Tất nhiên, bạn không thể mong đợi mức giá thấp dành cho một tạo phẩm ra đời từ trình độ chế tác chuyên môn cao như vậy. Mặt khác, mặt số làm bằng các loại máy công cụ sẽ trải qua quá trình kiểm soát chất lượng đầu ra theo hướng công nghiệp. Nhờ tự động hóa và sự hỗ trợ của máy móc hiện đại, khối lượng sản xuất có thể được điều chỉnh phù hợp để đáp ứng nhu cầu thị trường.

Từ dập hoa văn, cắt tấm đế, đến đục lỗ, mài dũa hay đánh bóng, mỗi công đoạn đều thực hiện bằng máy móc chuyên dụng đã lập trình theo nhu cầu của thương hiệu. Việc kiểm tra chất lượng cũng được tổ chức sát sao nhắm đảm bảo những phiến mặt số ấy đáp ứng tối đa tiêu chuẩn nhất định. Mặt số tapisserie in của Tissot PRX Powermatic 80 là một ví dụ về mặt số chế tạo bằng máy.

Cuối cùng, chúng tôi muốn đề cập đến mặt số được chế tạo với sự hỗ trợ của máy móc. Những loại mặt số này đòi hỏi cả kỹ năng, kinh nghiệm, hiểu biết khoa học – công nghệ, cũng như khả năng làm chủ và sử dụng thành thạo máy móc chuyên dụng của người thợ đồng hồ: Guilloché là một trong những phương pháp trang trí mặt số truyền thống nhất. Nhờ sự trợ giúp của máy công cụ, những mẫu hoa văn đẹp đến mê hồn như Clou de Paris, flinqué hoặc basketweave đã ra đời.

Mặt số của chiếc Grand Seiko SLGH005 “White Birch” được chế tác tỉ mỉ bằng cách dập thủ công một khuôn kim loại lên mặt số. Bình thường, chỉ cần một lần dập duy nhất là đủ để có được một tạo phẩm hoàn mỹ. Tuy nhiên, để làm nên các họa tiết phức tạp của vỏ cây bạch dương trắng, chúng ta cần ít nhất bảy lần dập, mỗi lần như thế được thực hiện rất cẩn thận để mặt số không bị hư hại.

Một điều đáng lưu ý nữa khi so sánh cả ba loại mặt số này, đó là “sự khoan dung” của chính chúng ta đối với ưu – nhược điểm của từng phương pháp hoàn thiện. Trên mặt số chế tạo thủ công, tính không đồng nhất là điều đáng tôn vinh thay vì chê bai, vì đó là điều chúng ta không thể tìm thấy ở mặt số sản xuất bằng máy. Nếu thử so sánh 24 mặt số của chiếc Arceau Wild Singapore, tôi chắc chắn rằng sẽ không thể nào có được hai mặt số giống nhau hoàn toàn. Những điểm khác thường chính là yếu tố làm nên nét độc đáo cho mỗi chiếc đồng hồ, đó là linh hồn của mỗi nghệ nhân. Mặt khác, các mặt số sản xuất hàng loạt đều phải đảm bảo tính đồng nhất. Chưa kể, các lỗi hoàn thiện nhỏ nhất, gờ nổi, hiệu ứng đổi màu ảo hoặc các vết khuyết v.v… đều được kiểm soát và hạn chế đến mức tối đa.

Lời kết

Ở đoạn kết, chúng tôi muốn chia sẻ về độ bền và các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn của bạn. Một trong những cân nhắc quan trọng đối với mặt số được trang trí là độ bền. Như đã đề cập trong phần mở đầu, mặt số đồng hồ rất mỏng, trung bình chỉ 0,4mm tùy thuộc vào độ dày của phần vỏ, bộ máy, khoảng cách giữa các kim, phiến mặt số, cọc số và mặt kính. Dù không thường xuyên xảy ra nhưng mặt số vẫn có thể bị hỏng, đặc biệt là các loại mặt số dễ vỡ như men hoặc sứ. Thông thường, các mặt số đều được gia cố bằng lớp nền bổ sung nhưng việc tìm hiểu kỹ lưỡng rất đáng để bạn thêm yên tâm.

Cuối cùng, chúng ta nói về hai yếu tố có thể làm ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn đồng hồ của bạn – hiệu ứng đổi màu (faux patina) cùng các chữ trang trí. Cả hai đều gây ra tranh cãi với tương đối nhiều lý do chính đáng. Mặt số của những chiếc đồng hồ cũ sẽ hình thành một lớp gỉ rất ấn tượng vì quá trình đổi màu tự nhiên theo thời gian, và hiện tượng ấy rất đáng mong đợi ở những chiếc đồng hồ cổ điển vì giúp làm tăng giá trị đồng hồ.

Ngày nay, với sự ra đời của dòng đồng hồ tân cổ điển, các nhà chế tác đã bổ sung một cách có chủ đích cho mặt số một lớp gỉ giả, nhằm mô phỏng hiện tượng lão hóa mặt số của những chiếc đồng hồ cổ. Bạn có thể thích hoặc không các hiệu ứng trên tùy thuộc vào sở thích cá nhân. Các chữ trang trí trên mặt số cũng có thể là một điều gây khó chịu tương tự, khi một vài ký tự không quan trọng lại xuất hiện trên mặt số, ngay cả khi chúng được làm thủ công tinh xảo. 

Bài ASAPH LOW

Chuyển ngữ Vincent Pham