Ngự Hà Viên không chỉ là một quần thể nhà cổ, mà còn là điểm hẹn của các làng nghề. Tháng 8 này, Ngự Hà Viên bắt đầu hoạt động trở lại, ra mắt công chúng bằng “tuần lễ mộc bản” đầy thú vị và một diện mạo mới giàu sức sống.

Tại Huế, từ ngày 23 đến 31 tháng 8 năm 2025, Ngự Hà Viên mở cửa trở lại với chương trình “Mạch nguồn Di sản: Dấu ấn mộc bản Thanh Liễu trong lòng Cố đô”, diễn ra tại số 181 đường Xuân 68, phường Thuận Lộc, quận Phú Xuân. Tại khu vườn rộng 1.040 m² với sáu nhà rường cổ bao quanh hồ nước, khách tham quan không chỉ ngắm hiện vật mà còn trực tiếp thực hành khắc – in trên giấy dó để mang về tác phẩm của chính mình.

Bước qua tam quan, dọc hành lang là ánh đèn vàng dịu và chim phượng tre đan thủ công do nghệ nhân Tân Võ (Hội An) chế tác, sải cánh dưới mái hiên như dẫn lối vào một không gian văn hóa đang sống. Nhà rường trung tâm với hệ cột gỗ đen bóng, hoành phi câu đối được kích hoạt thành phòng trưng bày sống: bản in mộc bản treo dọc hiên, dụng cụ nghề bày trên bàn gỗ, kể lại câu chuyện về bàn tay người thợ Thanh Liễu từng góp mặt trong những bộ mộc bản phục vụ triều đình.

Tác phẩm “Phượng hoàng tái sinh” do nghệ nhân Tân Võ chế tác

Kề bên, khu giám tuyển thủ công giới thiệu sản phẩm được tuyển chọn từ nhiều làng nghề trong nước, để công chúng xem, tìm hiểu và chọn mua những món quà có câu chuyện. Sự sắp đặt ấy cho thấy Ngự Hà Viên không chỉ là một quần thể nhà cổ, mà còn là điểm hẹn của các làng nghề, nơi những giá trị thủ công được đặt cạnh nhau trong cùng một mạch kể.

Lễ khai mạc lúc 9 giờ sáng ngày 23 tháng 8, mở đầu bằng tọa đàm “Mộc bản triều Nguyễn – từ bảo vật cung đình đến di sản sống”, đi thẳng vào những câu hỏi mà công chúng thường băn khoăn: vì sao phải khắc ngược, vì sao dùng gỗ thị, mực làm từ gì, thế nào là một bản in chuẩn.

Ngay sau đó là phần trình diễn kỹ thuật: chọn gỗ, khắc ngược, pha mực khói thông, đặt giấy dó và xoa bằng xơ mướp. Âm thanh dao chạm gỗ, mùi nhựa thông và sắc đen của mực hiện lên trong từng động tác.

Trong suốt tuần lễ, workshop hằng ngày “Dấu ấn của bạn” hướng dẫn người tham dự khắc một mô-típ cơ bản trên gỗ mềm, in trên giấy dó và mang tác phẩm về. Các phiên dành cho gia đình, học sinh được rút gọn thao tác để trẻ nắm trọn quy trình phác, khắc, pha, in và treo. Ngoài sân, bộ ảnh quy trình dựng quanh khu giúp những ai không dự workshop vẫn hình dung đầy đủ vòng đời của một bức in.

“mỗi người sẽ thấy mình là một phần của dòng chảy di sản”

Làng nghề Thanh Liễu (phường Tân Hưng, TP. Hải Dương) là làng mộc bản có lịch sử gần 600 năm, được Thám hoa Lương Như Hộc truyền dạy sau những chuyến đi sứ. Khác nhiều nơi, thợ Thanh Liễu dùng dao ngang thay vì đục để tạo các đường nét rất nhỏ, mịn và tinh xảo, đem lại độ mượt đặc trưng cho bản in.

Qua nhiều thế kỷ, làng từng là trung tâm khắc in lớn của cả nước, làm ra hàng nghìn bản in kinh sách, văn bia, sử liệu, góp phần lan tỏa tri thức cho cộng đồng. Thợ làng đã góp phần làm nên những khối mộc bản có giá trị lịch sử, văn hóa lớn như Mộc bản triều Nguyễn, Mộc bản chùa Vĩnh Nghiêm, Mộc bản trường học Phúc Giang – các bộ tư liệu đã được UNESCO vinh danh.

Trước sức ép công nghệ in ấn hiện đại, nghề in khắc mộc bản từng đứng trước nguy cơ mai một. Hôm nay, thế hệ nghệ nhân trẻ đang hồi sinh và phát triển nghề qua sản phẩm ứng dụng và hoạt động trải nghiệm, đưa mộc bản đến gần hơn với đời sống đương đại.

“Di sản chỉ thật sự được gìn giữ khi nó được sử dụng” – đại diện ban tổ chức chia sẻ trong ngày khai mạc.

Trong số những gương mặt trẻ ấy, nghệ nhân Nguyễn Công Đạt thuộc đời thứ 17, nổi bật bởi sự bền bỉ và tinh tường nghề. Lớn lên trong gia đình có truyền thống khắc in, anh miệt mài phục hồi mẫu cũ, rèn tay nghề khắc gỗ thị, pha mực, in giấy dó theo lối cổ, đồng thời hệ thống hóa quy trình để có thể trình diễn, giảng giải cho công chúng. Tại Ngự Hà Viên, Nguyễn Công Đạt là khách mời phụ trách phần trình diễn kỹ thuật và trực tiếp hướng dẫn workshop “Dấu ấn của bạn”; song song, anh phát triển hướng ứng dụng mộc bản vào sản phẩm đương đại để đưa di sản đến gần người trẻ và tạo sinh kế bền vững cho người làm nghề.

Ngự Hà Viên phát triển trên nền Vườn Ngự Hà. Đây là thành quả hơn hai thập niên sưu tầm, phục chế nhà rường của cố nghệ nhân Dương Đình Vinh. Triết lý “bảo tồn gắn liền với công năng” được kế thừa trọn vẹn: nhà rường là nơi trưng bày – học nghề – giao lưu, nghề truyền thống được thực hành và có đầu ra kinh tế, trải nghiệm được thiết kế để ai rời khu vườn cũng mang theo kiến thức và xúc cảm.

Sau thời gian tạm đóng cửa, Ngự Hà Viên nay được chỉnh trang toàn diện, hoàn thiện hạ tầng trưng bày, không gian học nghề và tiếp khách, mang diện mạo mới thân thiện hơn với công chúng.

Tuần lễ mộc bản – “Mạch nguồn Di sản: Dấu ấn mộc bản Thanh Liễu trong lòng Cố đô”, đóng vai trò như một lời mời gọi công chúng đặt tay lên gỗ, nghe tiếng dao, ngửi mùi mực, rồi mang về một dấu ấn cá nhân. Từ trải nghiệm ấy, mỗi người sẽ thấy mình là một phần của dòng chảy di sản.

Nối tiếp chương trình này, Ngự Hà Viên dự kiến tổ chức các chuyên đề về pháp lam, thêu Huế, đúc đồng, ẩm thực cung đình, cùng tọa đàm, chiếu phim và chương trình cho trường học, tập trung vào vai trò “điểm hẹn di sản” – nơi nghệ nhân, nhà thiết kế và công chúng gặp gỡ, đối thoại và cùng sáng tạo.

Thông tin vé và khung giờ được cập nhật trên Fanpage chính thức của Ngự Hà Viên.