Dù ở bàn tiệc xa hoa hay trong căn bếp gia đình, xúp vẫn luôn là một phần quan trọng của ẩm thực phương Tây. Một bát xúp có thể đơn giản hay cầu kỳ, nhưng luôn mang trong mình hơi ấm của sự chăm sóc, sự gắn kết và cả những câu chuyện truyền đời.

Món xúp tưởng chừng như đơn giản lại mang trong mình những câu chuyện về lịch sử, văn hóa của Tây phương

Từ những giọt nước dùng trong veo của bát xúp consommé đến lớp kem mịn màng trên bát xúp bí đỏ kem tươi, mỗi loại xúp đều mang một sắc thái riêng, một nét đẹp riêng ẩn chứa nhiều câu chuyện của ẩm thực phương Tây. Và chính nhờ nét đẹp và sắc thái riêng ấy đã khiến xúp không chỉ là một món ăn, mà còn là một trải nghiệm – một hành trình đầy cảm xúc trong thế giới ẩm thực.

Xúp kể lại lịch sử nghìn năm của ẩm thực phương Tây

Khi nghĩ về những bữa tiệc sang trọng, lộng lẫy của giới quý tộc phương Tây hay những bữa tối ấm cúng, giản dị của tầng lớp bình dân hơn thì hình ảnh những bát xúp nóng hổi luôn xuất hiện. Món ăn tưởng chừng như đơn giản này lại mang trong mình những câu chuyện về lịch sử, văn hóa và nghệ thuật ẩm thực. Từ bát xúp nóng bốc khói trong mùa đông cho đến những bát xúp lạnh tươi mát của mùa hè, xúp không chỉ là một món ăn, mà còn là cầu nối giữa con người, giữa truyền thống và sự sáng tạo không ngừng trong thế giới ẩm thực.

Từ vựng “soup” (xúp) có nguồn gốc từ tiếng Latin “xúppa”, có nghĩa là bánh mì ngâm trong nước dùng. Từ này đã được phổ biến từ thế kỷ 17 qua từ “soupe” của người Pháp. Từ này cũng xuất hiện trong nhiều ngôn ngữ phương Tây khác dưới dạng “xúp”, có nghĩa là “làm lỏng”.

Từ vựng “soup” (xúp) có nguồn gốc từ tiếng Latin “xúppa”. Đế chế La Mã đã có ảnh hưởng lớn đến lịch sử của món xúp cổ đại

Khi chiếm lĩnh thế giới cổ đại suốt hơn 500 năm, Đế chế La Mã đã có ảnh hưởng lớn đến lịch sử của món xúp cổ đại. Họ mang công thức Gazpacho đến Tây Ban Nha, nơi nó trở thành một món ăn nổi tiếng và giờ đây là món ăn truyền thống của người dân nơi đây. Họ cũng tạo ra Minutal Apicianum, một món xúp truyền thống trong các đám cưới phương Tây. Vào năm 476 SCN, khi Đế chế La Mã phương Tây sụp đổ, xúp tiếp tục tồn tại trong Đế chế Byzantine với trung tâm là Constantinople. Khi đế chế này sụp đổ vào năm 1454 trước sự xâm chiếm của người Ottoman, những món xúp từ Trung Á bắt đầu ảnh hưởng đến văn hóa xúp của châu Âu. Khác với người Tây Âu, người Thổ Nhĩ Kỳ sử dụng nhiều loại rau trong xúp và không giới hạn thời gian ăn xúp vào một bữa ăn hay một món ăn cụ thể.

Vào thế kỷ 18, tại Pháp, những người bán hàng rong bán một loại xúp phục hồi sức khỏe gọi là “restoratif”. Xúp đã từ lâu được biết đến với khả năng chữa bệnh. Khi một người đàn ông đầy sáng kiến tên Boulanger quyết định mở một quán ăn tĩnh lặng phục vụ xúp, trứng và các món phục hồi khác, nhà hàng đầu tiên đã ra đời. Vào năm 1786, nhà hàng sang trọng đầu tiên được mở ở Paris. Điều này dẫn đến một xu hướng ẩm thực Gastronomique đã định hình các loại xúp mà chúng ta biết ngày nay. Các món xúp trong suốt được gọi là bouillons và consommés, trong khi các món xúp đặc trở thành purees, bisques và veloutés. Chính vào thế kỷ 18, xúp bắt đầu đa dạng hóa và trở thành một lĩnh vực riêng đầy sáng tạo.

Xúp trên bàn tiệc phương Tây

Trên bàn tiệc xứ Tây, xúp không chỉ là món khai vị, mà còn là một phần quan trọng trong nghệ thuật sắp đặt thực đơn. Một bát Consommé (xúp trong) trong veo, đậm đà trứ danh ẩm thực Ý hay một chén xúp Lobster Bisque (xúp tôm hùm kem) béo ngậy đặc trưng của ẩm thực Pháp là lời chào mừng thực khách tới bữa tiệc, đồng thời ẩn ý rằng bữa tiệc có độ sang trọng và lớp lang ra sao. Nói cách khác, món xúp mở màn càng phức tạp, giàu hương vị và trang trí cầu kỳ thì bữa tiệc ấy càng có độ xa xỉ tương ứng.

Một đĩa xúp Consommé (xúp trong) trong veo, đậm đà trứ danh ẩm thực Ý

Món xúp về bản chất là món ăn mở đầu cho bữa tiệc kéo dài từ một tới nhiều giờ đồng hồ. Vì vậy, xúp không phải là món ăn no và thường chỉ phục vụ một lần duy nhất vào đầu bữa ăn với định lượng khẩu phần vừa phải. Bát hoặc đĩa xúp nhỏ giúp kích thích vị giác, làm dịu dạ dày và tạo nên sự chuyển tiếp mượt mà giữa các món ăn sau. Vào những ngày đông lạnh giá, không gì tuyệt vời hơn một bát xúp kem hành kiểu Pháp nóng hổi, với lớp phô mai tan chảy phủ lên trên, bốc hơi nghi ngút hay bát xúp gà rau củ bình dị. Những món xúp này không chỉ là sự kết hợp thuần túy giữa các loại nguyên liệu mà còn là biểu tượng của sự tinh tế trong văn hóa ẩm thực phương Tây.

Món xúp gà truyền thống, dễ ăn và bồi bổ sức khỏe rất hiệu quả

Không chỉ trong những bữa tiệc sang trọng, xúp còn hiện diện trong những bữa ăn gia đình. Đó có thể là một bát xúp gà giúp người bệnh nhanh hồi phục, hay một nồi xúp rau củ hầm kỹ, lan tỏa hương thơm ngào ngạt trong những ngày se lạnh. Theo nhiều nghiên cứu, người dân phương Tây rất ưa chuộng món xúp trong thực đơn ăn trưa và tối trong gia đình bởi đây là món ăn dễ chế biến, có hương vị dễ chịu và quen thuộc. Dường như mọi đứa trẻ đều từng ăn và mê hương vị của các món xúp, khiến đây là món ăn xoa dịu và hòa giải cả những tâm hồn ăn uống khó tính nhất.

Văn hóa ăn xúp trên bàn tiệc

Ẩm thực phương Tây không chỉ nổi bật nhờ kỹ thuật chế biến phức tạp mà còn ở những quy tắc, nghi thức thưởng thức. Một bữa tiệc trang trọng luôn có những nguyên tắc nhất định khi dùng xúp.

Món xúp lạnh xứ Nga với rau củ, thịt và nước kvass lên men tạo ra hương vị chua ngọt độc đáo

Có vài yếu tố góp phần định hình văn hóa ăn xúp được hình thành từ những thói quen ăn uống kiểu cách, lịch sự từ giới quý tộc Tây phương. Đầu tiên, thìa xúp phải là thìa riêng, sau khi ăn, phục vụ bàn sẽ dọn đi và thay thìa dĩa mới. Thìa xúp phải được cầm nhẹ nhàng, không khuấy mạnh hay tạo ra tiếng động. Tiếp theo, khi ăn xúp, người ăn hạn chế tạo ra những tiếng động xì xụp mà sẽ ăn từng muỗng nhỏ, ăn từ tốn, gọn gàng từ ngoài rìa vào trong lòng đĩa xúp. Và cuối cùng, nếu bát xúp còn ít, có thể nghiêng nhẹ bát về phía xa để lấy phần còn lại, nhưng tuyệt đối không nhấc bát lên miệng.

Một số món xúp nóng thường được dọn kèm cùng bánh mì như xúp hành, xúp kem, xúp hải sản, xúp bí đỏ… Bánh mì nướng giòn đi kèm được chấm vào xúp khi ăn, hoặc ăn riêng như món ăn chơi.

Món xúp lạnh tinh tế

Trong khi xúp nóng là biểu tượng của sự ấm áp, thì xúp lạnh lại là minh chứng cho sự sáng tạo tinh tế của con người, nhằm thích ứng với khí hậu và văn hóa ẩm thực đặc thù. Xúp lạnh có thể được bắt nguồn từ những nền văn minh cổ đại, khi người Ai Cập và La Mã sử dụng rau củ tươi, giấm và dầu ô liu để tạo nên những món ăn nhẹ nhàng và thanh mát. Dù đến từ đâu, mỗi món xúp lạnh đều mang lại cảm giác tươi mới và mát lành, đặc biệt là trong những ngày hè oi ả.

Món xúp lạnh ngày càng được ưa chuộng và được sử dụng thường xuyên trong các thực đơn fine dining, casual dining bởi sự thanh mát, nhẹ nhàng. Ẩm thực hiện đại và ẩm thực đương đại với phong cách sáng tạo và tìm kiếm trải nghiệm mới mẻ cho vị giác đã nhiệt tình “lăng – xê” các phiên bản xúp lạnh khác nhau từ truyền thống cho tới “fusion” để khai thác tối đa tiềm năng của món ăn này. Khác với xúp nóng thường gắn liền với cảm giác đói bụng và cảm quan về một bữa tiệc linh đình phía trước, xúp lạnh lại gợi mở ra một “không gian” ẩm thực đầy bí ẩn và độc đáo.

Trong số những món xúp lạnh nổi tiếng, Gazpacho của Tây Ban Nha là món ăn không thể không nhắc đến. Với sắc đỏ đặc trưng từ cà chua, vị chua nhẹ của giấm, hòa quyện với hương tỏi và ớt chuông, món xúp này không chỉ mang đến sự giải khát mà còn là một phần không thể thiếu trong những bữa ăn mùa hè của người Tây Ban Nha. Còn với Vichyssoise của Pháp, món xúp lạnh mịn màng từ khoai tây và hành tây lại mang đến một sự kết hợp hoàn hảo giữa sự nhẹ nhàng và tinh tế trứ danh. Tại Nga, Okroshka, món xúp lạnh làm từ rau củ, thịt và nước kvass lên men, lại đem đến một trải nghiệm độc đáo với hương vị chua ngọt lạ lẫm.

Dù là trong bữa tiệc sang trọng hay trong căn bếp nhà bình yên, xúp luôn mang đến sự ấm áp, sự gắn kết và cả những câu chuyện dài lâu về tình cảm gia đình và bạn bè. Mỗi loại xúp, từ giọt nước dùng trong veo cho đến lớp kem mịn màng, đều mang trong mình một nét đẹp riêng, khiến nó không chỉ là một món ăn, mà là một hành trình cảm xúc trong thế giới ẩm thực.

Bài: Hà Chuu