Đôi khi, giá trị cao nhất của một chiếc đồng hồ không phải là chất liệu vàng hay kim cương, cũng không ở một bộ máy phức tạp có tourbillon, chức năng điểm chuông mà nó nằm trong khâu hoàn thiện của chiếc đồng hồ đó.

Quan điểm về khâu hoàn thiện đồng hồ

Thomas Prescher là một nhà chế tác đồng hồ độc lập, được mệnh danh là Master of Tourbillon với những sáng tạo kỹ thuật cực kỳ độc đáo và phức tạp với bộ phận tourbillon trên đồng hồ. Tuy nhiên, giới chuyên gia đánh giá rằng độ hoàn thiện (finishing) trên những chiếc đồng hồ của ông vẫn chưa “đạt”. Ngược lại, Kari Voutilainen được rất nhiều người vinh danh về những chiếc đồng hồ có các chi tiết được hoàn thiện hoàn toàn bằng tay.

Độ hoàn thiện của đồng hồ là một vấn đề gây tranh cãi mà theo Voutilainen thì: “Có 2 cách tiếp cận với công việc chế tác đồng hồ – Làm đồng hồ theo phương thức công nghiệp hay tạo ra nó bằng những cách chúng ta đã làm trong quá khứ. Với cách thứ nhất, bạn cho các bộ phận đồng hồ vào một chiếc lồng quay chứa đầy hóa chất và chúng sẽ sáng bóng. Theo cách thứ hai, bạn có thể sử dụng máy thủ công để đánh bóng một bánh răng riêng lẻ hay tạo ra những đường sọc Geneva trên khung chính”.

“Có 2 cách tiếp cận với công việc chế tác đồng hồ – Làm đồng hồ theo phương thức công nghiệp hay tạo ra nó bằng những cách chúng ta đã làm trong quá khứ”.

Hiện tại, trên nhiều diễn đàn, giới đam mê đồng hồ chia làm 2 phe khi nói về sự cần thiết phải hoàn thiện một chiếc đồng hồ thủ công.

Những người cho rằng điều này không cần thiết đưa ra lý do: Hoàn thiện thủ công một cách tinh vi là một sự rườm rà, khi thực hiện không chính xác như khi răng của các đĩa quay bị đánh bóng quá mức, sẽ gây ảnh hưởng đến hiệu năng của đồng hồ; Omega hay Rolex có những chiếc đồng hồ xuất sắc, ưu tiên về công năng và có quan điểm công nghiệp trong khâu hoàn thiện; Các kỹ thuật hoàn thiện bằng máy đủ tốt kể cả với những người đặt giá trị cao vào thẩm mỹ ở vẻ ngoài và bộ máy đồng hồ; Ngay cả những nhà sưu tập kinh nghiệm cũng chưa thống nhất được quan điểm “thế nào là hoàn thiện thủ công một cách tinh vi”.

Phe còn lại cho rằng nhiều kỹ thuật hoàn thiện có nền tảng kỹ thuật vững chắc. Như việc sử dụng kỹ thuật khắc perlage (những vòng xoáy tròn mang cảm hứng hoa văn trang trí của Châu Phi). Ở mức độ tinh vi nhất, hoàn thiện thủ công là một nghệ thuật. Nó cho ra hiệu ứng mà nhìn bằng mắt thường, kính lúp hay ống macro đều có tác động trực quan và ấm áp mà máy móc không thể tạo ra được. Vẻ đẹp của hoàn thiện thủ công liên kết nghệ thuật làm đồng hồ hiện đại với những chiếc đồng hồ tốt nhất trong quá khứ và giúp cho nghệ thuật trang trí cổ điển không bị quên lãng…

Bộ máy này mang theo tất cả các kỹ thuật hoàn thiện của Haute Horlogerie: sọc Geneva, kỹ thuật đánh bóng đen, hoa văn perlage, tạo mép vát thủ công…

Đối với những người cho rằng cần hoàn thiện đồng hồ thủ công thì đây chính là khâu then chốt để đem lại sự hoàn hảo nhất cho một chiếc đồng hồ. “Hoàn thiện” bao gồm một loạt các kỹ thuật được thực hiện thủ công trên các bộ phận của đồng hồ, sau khi chúng được sản xuất bằng máy móc. Tất cả các dấu vết của quá trình gia công bằng máy đều bị xóa đi, các bộ phận được đánh bóng và trang trí bằng tay cực kỳ cẩn thận. Sự thô ráp được thay thế bằng các tác phẩm nghệ thuật như “giả kim thuật trong nghệ thuật chế tác đồng hồ”.

Theo một số khía cạnh, những kỹ thuật hoàn thiện thủ công cũng có tính công năng với bộ máy. Trong quá khứ, các sọc Geneva được cho là giúp “bẫy” bụi khỏi các bộ phận chuyển động của bộ máy, trước khi các kỹ thuật sản xuất hiện đại làm cho nó chỉ còn mang tính trang trí. Việc nung nhiệt tạo màu (xanh) cho các vít thép truyền thống sẽ làm cho chúng trở nên sang trọng hơn nhưng đồng thời cũng giúp chúng cứng cáp hơn. Trong mọi trường hợp, việc hoàn thiện và trang trí một bộ máy là một dấu hiệu cho thấy sự chú ý đến những chi tiết nhỏ nhất trong quá trình chế tạo bộ máy, do đó đảm bảo cho sự hoàn hảo về mặt kỹ thuật của máy.

Đôi khi vẻ ngoài thô ráp khi hoàn thiện bằng máy cũng tạo nên một cá tính riêng cho chiếc đồng hồ và không nên giành hàng trăm giờ đồng hồ chỉ để hoàn thiện một chi tiết nhỏ không mang nhiều tính công năng.

Một số kỹ thuật hoàn thiện đồng hồ

Anglage – Kỹ thuật làm vát mép

Trước quá trình vát mép, các mặt của cầu được rút ra: các vết xước và gờ được loại bỏ. Bề mặt của chúng được làm nhẵn bằng cách sử dụng giũa, mài mòn, bánh mài được dẫn hướng dọc theo cấu kiện để tạo thành các đường thẳng song song mềm mại.

Anglage là kỹ thuật làm vát các cạnh theo cùng một góc (thường là 45°) khổ rộng, được thực hiện đặc biệt trên cầu và khung. Viền, được đánh bóng tỉ mỉ, làm nổi bật hình dạng của bộ phận. Mép vát phải đều đặn và trơn tru. Đây là một trong những kỹ thuật hoàn thiện tinh tế nhất, nhưng cũng là kỹ thuật được sử dụng rộng rãi nhất.

Máy móc hiện đại ngày nay có thể tạo ra những đường vát rõ ràng, cải tiến có thể được hoàn thiện công nghiệp để sản xuất quy mô lớn – cái gọi là vát cắt kim cương. Giai đoạn sơ bộ sử dụng máy sẽ giúp cho công đoạn thứ hai trở nên dễ dàng hơn với các công cụ thủ công để hoàn thiện góc xiên.

Việc tạo ra mép vát thủ công bằng các công cụ truyền thống như giũa, chốt gỗ và chất đánh bóng vẫn là thiết yếu để tạo ra những mép vát bên trong –  chưa thể tạo ra bằng phương pháp hiện đại. Các loại gel kim cương đánh bóng khác nhau, với các hạt ngày càng mịn, có thể được sử dụng liên tiếp để có được độ bóng và sáng hoàn hảo. Kỹ thuật tỉ mỉ này đòi hỏi sự khéo léo và điêu luyện. Một kiểu góc chỉ có thể được thực hiện bằng tay – được coi là chén thánh trong khâu hoàn thiện Haute Horlogerie.

Black Polish – Đánh bóng đen

Black Polish còn được gọi là đánh bóng gương. Kỹ thuật hoàn thiện lâu đời này là đặc trưng của Haute Horlogerie và được sử dụng làm cho các bộ phận bằng thép có được bề mặt nhẵn hoàn hảo, phản chiếu lại ánh sáng như gương hay có màu đen khi nhìn từ một góc nhất định. Việc đánh bóng như vậy đòi hỏi một bề mặt hoàn toàn phẳng, không có một góc bất thường hoặc góc tròn nào trên bộ phận được đề cập (các cạnh của bộ phận cũng phải phẳng hoàn toàn) và phản xạ ánh sáng phải theo một hướng duy nhất. Tùy thuộc vào ánh sáng, phản xạ có thể có màu đen (khi ánh sáng chiếu vuông góc với bộ phận), màu xám kim loại hoặc màu trắng. Ngoài trang trí, việc đánh bóng như vậy cũng làm giảm nguy cơ oxy hóa.

Để đạt được độ hoàn thiện như vậy, trước tiên bề mặt phải được làm mềm, bề mặt ít gồ ghề hơn với độ sáng bóng tối thiểu. Sau khi bề mặt được hoàn thiện, bề mặt phẳng của chi tiết sẽ được chà trên một tấm kẽm. Với sự trợ giúp của gel kim cương đánh bóng (loại gel này sẽ ngày càng mỏng đi cho đến cuối quá trình), nghệ nhân chế tác sẽ thực hiện chuyển động tròn để loại bỏ các khuyết điểm trên bộ phận cho đến khi đạt được lớp đánh bóng đen hoàn hảo. Quá trình này, chỉ được thực hiện đối với đồng hồ cao cấp vì nó cực kỳ tốn thời gian. Đánh bóng bề mặt trên của cầu tourbillon có thể mất đến 3 giờ.

Geneva Stripes – Sọc Geneva

Sọc Geneva là một trong những kỹ thuật trang trí truyền thống nhất, nó áp dụng các họa tiết giống như sóng song song đều đặn cho các bộ phận, chẳng hạn như khung, cầu và rotor. Các sọc có thể thẳng hoặc tròn và phải luôn được căn chỉnh hoàn hảo trên các phần khác nhau.

Kỹ thuật này chủ yếu được áp dụng trên mặt phẳng và có thể nhìn thấy của cầu (các khung chính thường được xử lý bằng perlage). Ngày nay, nó hoàn toàn là một kỹ thuật trang trí, không thể được sử dụng trên các bộ phận chuyển động. Sọc Geneva hiện chủ yếu sử dụng máy móc với bộ phận được cố định trên một khay chuyển động đặt dưới một công cụ mài mòn, “làm xước” bề mặt. Giải pháp làm sọc Geneva thủ công, rất tốn thời gian nhưng nhìn đẹp hơn nhiều – sử dụng công cụ trượt để mài mòn bằng gỗ, được cắt theo đường kính đã chọn, xác định kích thước và họa tiết của các sọc.

Perlage – Tạo vân tròn

Perlage là kỹ thuật tạo vân tròn hoặc xếp nếp, bao gồm việc phủ bề mặt của các tấm hoặc cầu, bằng cách áp dụng một mô hình của các vòng tròn nhỏ chồng lên nhau với một chốt xoay.

Thông thường, nó được sử dụng trên các bề mặt ẩn, như mặt sau của khung chính (bên dưới mặt số) hoặc các hốc. Kỹ thuật hoàn thiện này là một trong số ít những phương pháp không thể tự động hóa hoàn toàn.

Engraving – Khắc

Khắc thường được sử dụng để thể hiện dấu ấn và các đặc trưng của thương hiệu. Nó cũng có thể được sử dụng để trang trí và cá nhân hóa các bộ phận bằng các tác phẩm nghệ thuật thực sự. Rất nhiều phương pháp được sử dụng để khắc lên các bộ máy.

Đối với sản xuất quy mô lớn, việc khắc được thực hiện bằng máy CNC, tia laser, hóa chất hoặc máy khắc truyền pantograph. Kỹ thuật khắc tay là một nghệ thuật rất phức tạp, tốn nhiều thời gian, hiếm và tạo nên sự khác biệt rất lớn. Dưới kính hiển vi, người ta sẽ phát hiện ra những đường cắt thô, những điểm không hoàn hảo bắt ánh sáng tạo ra độ sáng độc đáo.

Sinks – Tạo vát lõm

Sinks là kỹ thuật tạo một đường vát lõm xung quanh đầu vít hoặc chân kính được đục chạm và đánh bóng. Lỗ đã được gia công bằng máy trước đó. Các đường viền không đều của các lỗ đã khoan có thể được đánh bóng bằng tay.

Screws – Kỹ thuật nung nhiệt tạo màu và đánh bóng cho vít

Ngay cả những bộ phận nhỏ nhất như ốc vít cũng được hoàn thiện tinh tế để tôn lên bộ máy. Các ốc vít được đánh bóng để tăng thêm độ sáng. Đầu vít được hoàn thiện bằng tay với bóng gương, chà xát chúng một cách kiên nhẫn. Sau đó, chúng được nung nhiệt để tạo màu với nhiệt độ rất chính xác để có được màu sắc mong muốn.

Wheels – Mài, cắt, trang trí lại bánh răng

Các bánh răng được trải qua nhiều kỹ thuật hoàn thiện, đặc biệt dành cho đồng hồ cao cấp. Các dấu hiệu gia công bằng máy được loại bỏ cẩn thận, trong khi các hoạt động này không được thay đổi hình dạng chức năng của chúng.

Thế nào là hoàn thiện một cách hoàn hảo nhất?

Cuối cùng thì thế nào là sự hoàn thiện hoàn hảo nhất của một chiếc đồng hồ? Một nhà sưu tập đã trả lời rằng bạn chỉ biết điều đó khi nhìn thấy chúng. Một chiếc đồng hồ có thể có tất cả các chi tiết đều được hoàn thiện thủ công, từ các ốc vít trong bộ máy cho đến vỏ và dây đeo – Nhưng sự hoàn hảo của nó nằm ở sự liền mạch, mọi chi tiết phải phù hợp trong một tổng thể như vỏ đồng hồ phải hợp với dây đeo, màu sắc của kim phải đi theo màu sắc của mặt đồng hồ, các họa tiết trang trí trên máy không được xung đột với nhau.

Dù sao, điều này vẫn mang tính cảm tính.

Nhưng giống như tourbillon, ngày nay công nghệ hiện đại có thể giúp cho đồng hồ chạy một cách rất chính xác mà không cần đến bộ phận này – Sự hoàn thiện đồng hồ có thể chỉ là một hình thức trang trí nhưng nó vẫn được coi là thứ mang lại giá trị nhất cho đồng hồ là Haute Horlogerie – Đỉnh cao của nghệ thuật chế tác đồng hồ!

Tiệp Nguyễn