Sầu riêng thường được mệnh danh là “vua của các loại trái cây”. Xưa kia, người dân Singapore còn sẵn sàng vào rừng sâu và lén xâm nhập vào những khu vực rừng bảo vệ để thu hoạch sầu riêng. Sự mê đắm này đã làm nên nét huyền bí và quyến rũ của sầu riêng, đưa loại trái cây này trở thành biểu tượng đặc biệt của khu vực Đông Nam Á.

Sầu riêng là loại trái cây biểu tượng của Đông Nam Á và là bí ẩn đối với người phương Tây. Nguồn ảnh: Freepik

Nguồn gốc ra đời

Sầu riêng được xem là “vua của các loại trái cây” và theo tài liệu ghi chép là bắt nguồn từ vùng Borneo, với khoảng 19 loài bản địa của giống Durio. Ở Sumatra, bán đảo Mã Lai và Myanmar, có lần lượt 7, 11 và 2 loại sầu riêng bản địa. Trong hành trình khám phá Đông Nam Á vào thế kỷ 15, nhà thám hiểm người Ý Niccolò de’ Conti đã ghi lại: “Họ (người dân Sumatra) có một loại trái cây xanh gọi là sầu riêng, lớn bằng quả dưa hấu. Bên trong có năm múi giống như quả cam dài, có hương vị dày đặc như bơ.”

Sầu riêng từng mọc hoang dã dọc theo bán đảo Mã Lai hoặc được trồng dọc theo các con đường và vườn từ đông nam Ấn Độ và Ceylon đến New Guinea. Tại Thái Lan và miền Nam Việt Nam, sầu riêng được trồng có quy mô và chăm sóc cẩn thận. Cho đến nay, sầu riêng đã trở thành loại trái cây được săn đón ở các quốc gia Đông Nam Á và dần trở thành đặc trưng thu hút sự chú ý của các thực khách phương Tây.

Tranh minh họa sầu riêng vào năm 1836 của Berthe Hoola van Nooten. Nguồn ảnh: Old East Indies

Vị ngon gây tranh cãi

Sầu riêng là một loại trái cây nhiệt đới độc đáo, bởi sự hấp dẫn của nó đối với những người yêu quý có thể lên đến cực điểm; đồng thời, với những ai không chịu được mùi sầu riêng thì sự ám ảnh muốn tránh xa nó cũng lên mức tối đa. Đó chính là điều khiến không một loại trái cây nào khác có thể bắt chước nó.

Nhà báo Thomas Fuller từ The New York Times mô tả sầu riêng là “một loại trái cây gây chia rẽ và tranh cãi”, bởi những người yêu thích sầu riêng có thể “làm bất cứ điều gì chỉ để thưởng thức những miếng cắn mềm như kem”. Không ai mô tả niềm đam mê đối với loại quả này tuyệt vời hơn Alfred Russel Wallace: “Đó là một loại kem đặc biệt với hương hạnh nhân, đôi khi có sự thoáng qua của phô mai, nước xốt hành, rượu sherry và một vài món ăn khác nữa. Sự mịn và dẻo của thịt sầu riêng thì không loại quả nào khác có thể thay thế. Không quá chua, không quá ngọt, không chảy nước. Càng ăn bạn lại càng không muốn dừng lại”.

Nhưng một người ghét cay ghét đắng sầu riêng như Henry Adams, một nhà sử học người Mỹ, có thể ví sầu riêng giống như hỗn hợp của óc chó và phô mai, nhào thành bột nhão rồi nhét hạt dẻ ngựa vào bên trong khiến, nó có vị đến ngay cả một con chuột cũng muốn tránh xa. Hay Stamford Raffles, một nhà báo người Singapore cũng cho rằng mùi của sầu riêng khiến ông buồn nôn và đau đầu.

Sự khinh thường của người châu Âu đối với sầu riêng bắt đầu từ thế kỷ 17, khi thực dân trục xuất sầu riêng khỏi bàn ăn của họ vì xem nó là phản cảm, thiếu văn minh, và là biểu tượng cho sự hôi hám và bất trị của người bản xứ. Hương thơm ngào ngạt của sầu riêng cũng khiến nó bị cấm đưa lên các phương tiện công cộng và khách sạn cao cấp.

Bên ngoài gai góc, bên trong ngọt ngào

Ở Đông Nam Á, sầu riêng được xem là biểu tượng của sự huyền bí vì hình dáng bên ngoài gai góc và cứng rắn, nhưng phần thịt bên trong lại có màu vàng mịn màng và mềm như kem. Bạn sẽ chỉ biết được bên trong một quả sầu riêng có gì khi đã tách được phần vỏ thô ráp (điều này đòi hỏi kỹ thuật khéo léo để tránh bị thương tích). Khi đó, phần thưởng của bạn sẽ là những múi sầu riêng với hương vị khó tả, mềm tan và ngọt thanh từ miếng cắn đầu tiên. Hãy nhẹ nhàng cuộn nó vào trong miệng, nhai vài lần và từ từ nuốt để thưởng thức hương vị đầy tinh tế của nó.

Cũng vì sự đối lập này mà trong văn hóa Đông Nam Á, nếu bạn mơ thấy một trái sầu riêng, điều đó có ý nghĩa gợi nhắc rằng bạn không nên đánh giá người khác dựa trên vẻ ngoài, bởi bạn sẽ không biết được điều gì ẩn chứa sau lớp vỏ ấy. Cũng tương tự như quả sầu riêng bên ngoài gai góc, bên trong ngọt ngào vậy.

Sầu riêng là loại quả có vẻ ngoài trái ngược với phần thịt bên trong. Nguồn ảnh: Sưu tầm

Mùi vị và thành phần dinh dưỡng của sầu riêng sẽ khác nhau tùy chủng loại, nhưng sầu riêng được xem là một loại quả giàu dinh dưỡng, với các thành phần như protein, chất béo, carbohydrate, vitamin và khoáng chất. Vitamin C có trong sầu riêng giúp chống oxy hóa, cải thiện chức năng miễn dịch, trong khi kali giúp các hệ thống như tim mạch, thận và thần kinh hoạt động hiệu quả. Hàm lượng chất xơ phong phú cũng hỗ trợ sức khỏe tiêu hóa, kiểm soát đường và giảm cholesterol. Các nghiên cứu gần đây cũng cho rằng sầu riêng tốt cho phụ nữ mang thai nhờ lượng folate cao và tốt cho thai nhi.

Lợi ích kinh tế của sầu riêng

Vào thế kỷ 17, thực dân châu Âu đã bác bỏ tiềm năng thương mại của sầu riêng vì nghĩ rằng chỉ có người bản địa mới thích nó. Tuy nhiên, họ đã bỏ lỡ một thị trường đầy tiềm năng. Khoảng 400 năm trước đây, sầu riêng đã trở thành mặt hàng được giao thương tích cực giữa vùng Hạ Miến Điện và Thượng Miến Điện (Myanmar). Ngày nay, sầu riêng là mặt hàng xuất khẩu chủ lực của các nước Đông Nam Á.

Tại Việt Nam, sầu riêng đang là loại cây trồng có lợi nhuận cao, tạo ra khoảng 2 tỷ đồng/ha hàng năm với hơn 110.000 ha sầu riêng và sản lượng gần 850.000 tấn mỗi năm. Năm 2024, với nhu cầu nhập khẩu siêu hạng của Trung Quốc, các nước Đông Nam Á bao gồm Việt Nam, Thái Lan, Lào, Malaysia, Philippines,… đều đẩy mạnh sản xuất sầu riêng. Tổng giá trị xuất khẩu loại quả này của Việt Nam trong 5 tháng đầu năm đã đạt 919 triệu USD, tăng 74% so với cùng kỳ năm 2023.

Có hơn 60 giống sầu riêng ở Việt Nam hiện tại. Xuất khẩu thương mại thường tập trung vào các giống sầu riêng Thái, Ri6, Musang King, Cái Mơn. Các loại sầu riêng từ Thái Lan được đánh giá cao nhờ cơm dày, hạt lép và mùi không nặng. Trong khi những người ăn sành sẽ thích sầu riêng Chín Hóa. Sầu riêng sữa hạt lép cũng được người dân đồng bằng Nam Bộ ưa chuộng.

Những món phải thử từ sầu riêng

Cách thưởng thức sầu riêng tuyệt vời nhất là ăn tươi. Tuy nhiên, sầu riêng cũng có thể làm thành món tráng miệng, món ăn đường phố, thậm chí là món ăn trong nhà hàng cao cấp vô cùng hấp dẫn. Hãy điểm qua 8 món phải thử của sầu riêng dưới đây.

Kem bơ sầu riêng. Nguồn ảnh: Facebook Ăn Sập Sài Gòn

Kem bơ sầu riêng: Kem bơ sầu riêng là một tuyệt tác ẩm thực mùa hè, nơi vị béo ngậy của bơ tươi hòa quyện hoàn hảo với hương thơm nồng nàn của sầu riêng. Mỗi muỗng kem như một cơn gió mát lành thổi qua, làm tan biến cái nóng oi ả và để lại trong lòng người thưởng thức một cảm giác sảng khoái khó tả. Hãy nhắm mắt, cảm nhận sự mềm mịn của kem tan chảy trên đầu lưỡi, mang theo vị ngọt dịu và hương thơm ngào ngạt của trái cây nhiệt đới.

Chè thái sầu riêng. Nguồn ảnh: Quán chè Ngọc – Hồ Nghinh

Chè Thái sầu riêng: Một bản giao hưởng ẩm thực đến từ xứ sở Chùa Vàng. Vị ngọt thanh của nước cốt dừa kết hợp với miếng sầu riêng chín mọng, thêm vào đó là những miếng thạch dẻo dai đủ màu sắc, tạo nên một món chè vừa thơm ngon vừa đẹp mắt. Từng thìa chè là sự hòa quyện của những nguyên liệu tươi ngon, đem lại cảm giác mát lạnh và ngọt ngào, khiến ai thưởng thức cũng phải ngẩn ngơ.

Nước mía sầu riêng. Nguồn ảnh: Helen Recipes

Nước mía sầu riêng: Sự kết hợp độc đáo giữa nước mía, loại nước giải khát cuốn hút của xứ nhiệt đới, nay được thêm vào sầu riêng thơm lừng càng tăng thêm độ hấp dẫn. Mỗi ngụm nước mía sầu riêng như một lời mời gọi từ thiên nhiên, mang đến cảm giác tươi mát và sảng khoái tức thì. Hương vị độc đáo này không chỉ giải khát mà còn là một trải nghiệm ẩm thực đầy thú vị, khiến bất cứ ai thử qua đều muốn thêm một lần nữa.

Bánh crepe sầu riêng. Nguồn ảnh: Sưu tầm

Bánh crepe sầu riêng: Những lớp bánh crepe mỏng tang xen lẫn nhân sầu riêng tươi tạo nên một tuyệt phẩm giúp bạn thỏa mãn cơn thèm ngọt với hương vị ngọt ngào. Loại bánh ngàn lớp này là một nghệ thuật của món vặt đường phố. Chỉ cần cắn một miếng, bạn sẽ không muốn dừng lại trước sự mềm mịn và hòa quyện của chiếc bánh này.

Bánh pía sầu riêng. Nguồn ảnh: Sưu tầm Facebook

Bánh pía sầu riêng: Món ăn có nguồn gốc từ bánh trung thu của người Triều Châu nhưng đã được du nhập vào miền Nam và trở thành đặc sản của các tỉnh miền tây nam bộ. Bánh có vỏ ngoài bằng bột mì và đa dạng loại nhân bên trong, nhưng sầu riêng là loại nhân nổi tiếng nhất. Bánh pía không chỉ hấp dẫn bởi hương vị mà còn bởi cách làm tỉ mỉ, tạo nên một món ăn đậm đà và đầy lôi cuốn. Một miếng bánh pía là sự kết hợp hoàn hảo giữa vị ngọt của sầu riêng và độ mềm mịn của vỏ bánh, khiến ai thưởng thức cũng phải say mê.

Xôi sầu riêng. Nguồn ảnh: Nhà hàng Nara Thai Cuisine

Xôi sầu riêng: Xôi sầu riêng là món ăn đường phố độc đáo, kết hợp giữa xôi nếp dẻo và nhân sầu riêng béo ngậy. Mỗi hạt xôi dẻo quánh, thấm đượm hương vị ngọt ngào của lá dứa và nước cốt dừa bên trên, kết hợp với sầu riêng tạo nên một món ăn vừa lạ miệng vừa hấp dẫn. Xôi sầu riêng không chỉ là món ăn vặt yêu thích mà còn là một trải nghiệm ẩm thực không thể bỏ qua nếu bạn đến với Thái Lan hoặc Lào.

Pizza sầu riêng. Nguồn ảnh: Pezzo Pizza (Singapore)

Pizza sầu riêng: Pizza sầu riêng là sự kết hợp táo bạo giữa ẩm thực phương Tây và hương vị đặc trưng của sầu riêng. Lớp đế pizza giòn tan, phủ đầy phô mai và nhân sầu riêng thơm lừng, tạo nên một món ăn vừa lạ vừa quen. Hương vị độc đáo của pizza sầu riêng chắc chắn sẽ làm say lòng những thực khách yêu thích sự sáng tạo và mới mẻ trong ẩm thực.

Bánh puff kem sầu riêng. Nguồn ảnh: Bách Hoá Xanh

Bánh su kem sầu riêng: là những chiếc bánh su kem nhỏ xinh với lớp vỏ giòn tan và nhân kem sầu riêng béo ngậy. Mỗi chiếc bánh là một sự kết hợp hoàn hảo giữa lớp vỏ bánh mỏng mịn và nhân kem thơm lừng, tạo nên một món tráng miệng tuyệt vời. Bánh su kem sầu riêng không chỉ là sự lựa chọn lý tưởng cho những buổi tiệc trà mà còn là món ăn yêu thích của những ai mê mẩn vị sầu riêng.

Không chỉ là một loại trái cây, sầu riêng đã trở thành điểm nhấn của ẩm thực Đông Nam Á. Hương vị phức tạp, lợi ích dinh dưỡng và ý nghĩa kinh tế của sầu riêng khiến nó không hổ danh là “vua trái cây nhiệt đới”. Loại quả có gai nhưng quyến rũ này đã trở thành thực phẩm yêu thích ở Đông Nam Á và là bí ẩn hấp dẫn đối với khẩu vị phương Tây.