Một cây xà cừ 70 tuổi, được xem là chứng nhân lịch sử của thủ đô Hà Nội, từng ngã xuống vì sự tàn phá của cơn bão Yagi vào năm ngoái, nay đã kiên cường “Hồi Sinh”, trong “lớp áo mới” được “may” bởi nghệ sĩ Tia-Thủy Nguyễn.

Ngày 7 tháng 9 năm 2024, cơn bão Yagi đã quật đổ và làm gãy hơn 25.000 cây xanh ở nội đô Hà Nội. Trong số hàng ngàn cây ngã xuống có một cây xà cừ khoảng 70 năm tuổi và cao hơn 20 mét, nằm trong khuôn viên vườn hoa Cổ Tân, thuộc quận Hoàn Kiếm. Cây xà cừ này thuộc nhóm cây được người Pháp du nhập từ châu Phi để trồng thí điểm thành cây xanh đô thị (quá trình này bắt đầu từ cuối thế kỷ XIX).

Nhận thấy sự hiện diện của thế hệ cây này mang tính đại diện cho một thời kỳ lịch sử của thủ đô, nghệ sĩ Tia-Thủy Nguyễn đã chuyển hóa vòng đời của cây xà cừ ấy – mang lại cho nó một khả năng mới, một hình hài mới, một cuộc sống mới. Trong mắt cô, cái cây không còn sống không có nghĩa vòng đời của nó đã kết thúc, năng lượng trong nó không mất đi, cũng như “đời sống” của nó không thể kết thúc.

Lãnh đạo UBND Thành phố Hà Nội và quận Hoàn Kiếm đã ủng hộ và phê duyệt đề xuất của nghệ sĩ Tia-Thủy Nguyễn, hướng tới mục đích phục hồi và làm đẹp không gian công cộng sau bão Yagi, tạo điểm nhấn nghệ thuật và văn hóa cho quận, phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn thủ đô, đồng thời phát huy giá trị lịch sử và di sản của cây xanh đô thị.

Nét độc đáo của tác phẩm không phải ở sự choáng ngợp về kích thước mà chính là những chi tiết điểm xuyết tạo nên sức sống. “Hồi Sinh” gợi cho người xem nhiều sự tò mò về hình dạng và xuất xứ của một tác phẩm, đồng thời cũng đề xuất nhiều khả năng tiếp cận khác nhau cho cùng một tác phẩm nghệ thuật. Với “Hồi sinh”, cái cây đã chết là khởi đầu cho một “chương mới”, một hình hài của sự nhẹ nhõm khi vượt qua gánh nặng của sự tồn tại và có lẽ, quan trọng nhất là sự hiển lộ vẻ đẹp sau cơn bão.

Vừa là khung, vừa là hình

Tia-Thủy Nguyễn nương theo hình thái ban đầu của thân cây để tạo hình, hàn liên kết nhiều lá thép lên trên theo lối khảm hoạ tiết. Sau nhiều nghiên cứu, tính toán và kinh nghiệm từ tác phẩm “Hoa Đời” (2023), nghệ sĩ và các cộng sự đã hoàn thiện được kỹ thuật cũng như tính thẩm mỹ để làm nên tác phẩm “Hồi Sinh” trong hơn 6.000 giờ.

Đầu tiên, các tấm thép không gỉ dày 5 milimet được gò thủ công, ôm theo hình dáng của thân cây. Tiếp theo, những người thợ sẽ hàn kín, đồng thời tạo ra những nốt và rãnh xù xì bám vào lớp vỏ cây gồ ghề, để tạo nên một lớp vỏ bọc ánh kim ngũ sắc, phản chiếu khi ánh sáng rọi vào. Lớp kim loại bên ngoài này vừa là khung tác phẩm, vừa là lớp trang sức đầy sức hút của cây. Cành cây được tạo hình mô phỏng sự khúc khuỷu tự nhiên và tán lá tươi tốt tựa như cành cây thật. Hàng nghìn chiếc lá bằng thép óng ánh và “hoa” từ đá thạch anh đủ sắc màu, reo ca dưới ánh nắng.

Toàn bộ quá trình mạ kim mất hơn 6.000 giờ, sử dụng hơn 6 tấn kim loại. Với sự tính toán chi li từng góc cạnh, Tia-Thủy Nguyễn và cộng sự đã nỗ lực đẩy lùi vẻ hoang tàn của cái chết. Cô mong muốn “bắt” được những hiện tượng khác nhau diễn ra quanh tác phẩm, liên kết giữa hủy diệt và tái thiết, tan rã và hòa hợp, cái chết và tái sinh.

“Show diễn” này sẽ không bao giờ kết thúc

Ngay tại vị trí đã nằm xuống, cũng là nơi cây xà cừ ấy từng sống một kiếp xanh tươi vững chãi, nay cây đã “thay áo”, “đứng dậy” để sống một cuộc đời mới mang tên “Hồi sinh”. Không còn là bóng cây lặng lẽ xanh, âm thầm rụng lá, đầm chồi, đơm hoa, kết trái; cây hôm nay sống đời tác phẩm, sinh động và óng ánh hơn, từ cội rễ đã bén sâu trong ký ức, hạt giống sẽ nảy mầm trong tâm trí khách xem.

Sự sống và năng lượng của “Hồi Sinh” không chỉ nằm ở chính tác phẩm, mà còn ở sự tiếp xúc của tác phẩm với thế giới xung quanh. Ánh sáng, trong một giây phút vô tình, đã bị “bẫy” vào cuộc chơi của Tia-Thủy Nguyễn – từng chiếc lá thép, từng bông “hoa” thạch anh phản chiếu lấp lánh mỗi khi có tia nắng rơi vào. Cuộc chơi như một vòng lặp liên tục, ngày này qua ngày khác, nhưng người xem chẳng bao giờ có thể chứng kiến hai hoạt cảnh hoàn toàn giống nhau. Bằng sự tinh nghịch và sáng tạo tài tình, Tia-Thủy Nguyễn đã tạo ra một màn trình diễn của tự nhiên. Và “show diễn” này sẽ không bao giờ kết thúc, bởi nó được “chạy” bằng năng lượng tuần hoàn của vũ trụ.

Tia-Thủy Nguyễn đã dung hòa được sự nguy nga, phóng khoáng của một sắp đặt cỡ lớn và tính cá nhân trong từng trải nghiệm xem của khán giả. Tác phẩm trở thành sợi dây nối kết, không chỉ giữa người thưởng lãm và ánh sáng tự nhiên, mà còn giữa chính họ với từng nỗi nhớ hiện hữu bên trong. Một tia nắng đúng hẹn sẽ khiến lòng cây bừng sáng. Một dòng kỷ niệm gửi gắm đến cây cũng sẽ được cây đáp lại. Năng lượng của cây xà cừ ấy không hề tan biến đi, cũng như “đời sống” của nó không hề kết thúc, năng lượng vũ trụ và Mẹ Thiên nhiên đã chuyển hóa nó trở thành một tác phẩm.

Hình ảnh

Tia-Thủy Nguyễn, “Hồi Sinh” (2025), tác phẩm sắp đặt địa hình từ thân cây xà cừ bị đổ bởi bão Yagi, thép không gỉ, thạch anh, 9 x 2 mét.