Giám tuyển Ace Lê: “Khởi thuỷ” là sự sống
Dự án Sự Sống là một dự án tiên phong được tạo nên bởi sự giao thoa giữa tính bền vững và văn hoá nghệ thuật, nhằm bảo tồn thiên nhiên và duy tôn các giá trị văn hoá.
Sự Sống 2025 đánh dấu sự trở lại bằng một chương trình trải nghiệm nghệ thuật độc bản diễn ra từ ngày 20/6 đến 22/6 tại khu bảo tồn biển và rừng quốc gia Côn Đảo, Six Senses Côn Đảo – với sự tham gia của đạo diễn Cao Trung Hiếu – Tổng đạo diễn Sự Sống, ca sĩ Hồng Nhung – Đại sứ SỰ SỐNG, giám tuyển Ace Lê – Tổng biên tập Art Republik, ca sĩ Yama Laurent – Quán quân The Voice Canada – Đại sứ UNICEF Canada, biên đạo Tấn Lộc – Arabesque Vietnam…
Trong đó, triển lãm hội hoạ “Khởi Thuỷ” được chọn làm điểm khởi đầu cho chuỗi sự kiện tại Sự Sống 2025. Mạch ý tưởng triển lãm gắn liền với vai trò của nước – vốn là điểm khởi đầu cho vạn vật sinh sôi. Vai trò của nước với đời sống người Việt được thuật lại thông qua 7 tác phẩm mỹ thuật Đông Dương, vốn là chương mở đầu của buổi bình minh mỹ thuật hiện đại Việt Nam.
Chúng tôi đã có phần phỏng vấn đặc biệt với Nhà nghiên cứu mỹ thuật, Tổng biên tập Art Republik – anh Ace Lê, cũng là giám tuyển của dự án này:
Chào anh, với tư cách là giám tuyển triển lãm, “Khởi” – chủ đề của “Sự Sống” năm nay trong góc nhìn của anh được định nghĩa như thế nào?
GT Ace Lê: Khi nhận được đề bài từ ban tổ chức Sự Sống, tôi nghiền ngẫm về “Khởi” bởi nó mang ý nghĩa đa tầng và đầy tiềm năng. “Khởi” không chỉ đơn thuần là sự bắt đầu, mà còn ẩn chứa sự luân hồi của mạch tái sinh như một sự khẳng định về khát vọng vươn lên. Phóng chiếu qua bối cảnh mỹ thuật Việt Nam, năm nay cũng là năm chúng ta kỷ niệm 100 năm thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương, vốn là điểm khởi đầu của mỹ thuật hiện đại Việt Nam, cũng là nền móng cho toàn bộ những vận động đương đại hiện tại.
Vậy nên tôi chọn “Khởi Thủy” làm tựa đề cho triển lãm hội họa trong khuôn khổ của “Khởi”, với hy vọng đem đến một lát cắt của lịch sử mỹ thuật thông qua mạch hiện diện của nước – trong thiên nhiên, văn hóa và đời sống thường nhật – thông qua lăng kính và bút pháp của những đại diện tiêu biểu cho nền mỹ thuật Đông Dương.
Là không gian chính của sự kiện, Côn Đảo là một lựa chọn tuyệt vời khi không chỉ sở hữu “rừng vàng biển bạc” mà còn chứa đựng nhiều giá trị đặc biệt về văn hóa và lịch sử. Trong vai trò giám tuyển, anh đã xây dựng cấu trúc nội dung và trải nghiệm của triển lãm như thế nào để phù hợp với không gian đặc thù của Côn Đảo?
GT Ace Lê: Đây là lần đầu tiên tôi giám tuyển một triển lãm tranh quý ở một hòn đảo với nhiều hạn chế về kho vận, giao thông từ đất liền. Bên cạnh việc đảm bảo được tối đa về chất lượng trưng bày theo chuẩn bảo tàng quốc tế, tôi có cơ hội thiết kế mạch nội dung đi liền với câu chuyện “Sự Sống” tại vị trí địa lí độc đáo này. Dù số lượng tác phẩm không nhiều, mỗi sự lựa chọn đều là kết quả của những ý định được tính toán cẩn thận. Bốn bề là nước, nên mạch giám tuyển nương theo “nước” mà chảy cũng là một điều xảy đến tự nhiên.
Thông qua “Sự Sống”, tôi cũng mới được biết rằng Côn Đảo là địa phương đầu tiên triển khai chương trình bảo tồn rùa biển một cách có hệ thống. Tôi xin phép không chia sẻ quá nhiều về chi tiết từng bức tranh để giữ bí mật đến phút chót, nhưng một trong những tác phẩm đặc biệt là một bức tranh lụa hiếm thời Đông Dương, lấy cảm hứng từ thần thoại Sơn Tinh-Thủy Tinh, trong đó có một chú rùa được vẽ theo phong cách rất độc đáo. Từ xa xưa, mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người luôn là một sợi dây bền chặt, và nghệ thuật là một kênh biểu hiện cho sự khăng khít ấy. Hy vọng rằng khán giả sẽ tự rút ra được những mạch kết luận khi trải nghiệm triển lãm lần này.
Tiêu chí lựa chọn các tác phẩm của anh đã diễn ra như thế nào?
GT Ace Lê: Sáu tác phẩm được tuyển chọn kỹ càng từ một danh sách đề cử dài. Đây đều là các bức tranh của các họa sỹ tiêu biểu cho phong trào mỹ thuật Đông Dương độc đáo mà chỉ Việt Nam mới có, nhất là trong hai thập kỷ hoạt động của Trường Mỹ thuật Đông Dương (1925-1945). Sáu tác phẩm này đại diện cho dòng chảy ấy, bao gồm: “người thầy của những người thầy” Louis-Jules Dumoulin, họa sỹ hải quân của Pháp khai sinh ra giải thưởng mỹ thuật Prix le Indochine, tạo tiền đề cho Victor Tardieu tới Đông Dương để lập ra Trường Mỹ thuật Đông Dương năm 1925; vua Hàm Nghi – một trong hai họa sỹ hiện đại đầu tiên của Việt Nam; Nam Sơn – người đồng sáng lập ra Trường Mỹ thuật Đông Dương; Mai Trung Thứ và Đỗ Đức Thuận – hai họa sỹ đại diện cho những sinh viên đầu tiên tốt nghiệp từ trường; và một họa sỹ đặc biệt mà tôi muốn giữ bí mật đến phút chót.
Sáu tác phẩm này có đủ sự đa dạng trong giai đoạn (trải dài 6 thập kỷ từ 1880 đến 1940), chất liệu (từ sơn dầu đến lụa và khắc gỗ), và địa lý (được sáng tác ở cả Việt Nam và Pháp). Quan trọng nhất, mạch nội dung của các tác phẩm thể hiện được vai trò của nước bước ra từ thần thoại và đi vào muôn mặt đời sống của con người – từ Vịnh Hạ Long đến sông Hồng, từ hồ nước ngọt mênh mang đến bình hoa tinh tế trong nội thất. Nước chính là “Sự Sống”, trong một vòng tuần hoàn thiêng liêng bất tận.
Và những giới hạn vật lý mà anh nhắc tới là những gì?
GT Ace Lê: Vâng, sau khi làm những triển lãm Đông Dương lần đầu lần lượt ở Sài Gòn, Đà Nẵng và Huế, lần này chúng tôi chủ động chọn tổ chức tại Côn Đảo để tự thử thách mình trong giới hạn địa lý và hậu cần, nhất là với khí hậu ở biển có độ ẩm và hàm lượng muối cao. Điều này đồng nghĩa với việc phải linh hoạt thích nghi với điều kiện hiện có và đảm bảo tuân thủ các quy định nghiêm ngặt trong vận chuyển và trưng bày để đảm bảo an toàn cho tác phẩm.
Tuy nhiên, chính những giới hạn ấy lại mở ra cơ hội sáng tạo, và nhờ sự đồng hành của cả ê-kip và các đơn vị hỗ trợ, chúng tôi đã biến thách thức thành chất liệu để kiến tạo triển lãm. Hơn 30 cá nhân của Lân Tinh Foundation, Art Republik cùng các đối tác đã tham gia vào quá trình chuẩn bị hậu cần cho sáu bức tranh – từ phục chế, làm khung đặc biệt, đóng gói, phục chế, bảo quản, vận chuyển, cho tới thiết kế không gian, sản xuất, lắp đặt và tháo dỡ. Tôi vô cùng cảm kích sự đóng góp của mỗi thành viên. Hy vọng triển lãm lần này sẽ mở ra những cánh cổng cho những lần sau này, ở những địa điểm có điều kiện tương tự.
“Sự Sống” là một hành trình đánh thức những rung cảm thuần khiết về vẻ đẹp của cuộc sống và thiên nhiên vĩnh cửu. Anh kỳ vọng “Sự Sống” sẽ “chạm tới” nhận thức cộng đồng nghệ thuật như thế nào?
GT Ace Lê: Dự án “Sự Sống” được thành lập với sứ mệnh lan tỏa ý thức và hành động trách nhiệm của mỗi cá nhân, tổ chức trong việc xây dựng và duy trì môi trường sống tốt đẹp cho thế hệ hiện tại và tương lai. Chuỗi sự kiện này kỳ vọng sẽ truyền cảm hứng và thúc đẩy cam kết chung tay hành động vì một Việt Nam xanh, phát triển bền vững, đồng thời cổ vũ cho sự phát triển song hành của nghệ thuật và thiên nhiên.
Vì sao những dự án nghệ thuật như “Sự Sống” lại cần thiết trong bối cảnh nghệ thuật và xã hội Việt Nam hiện nay?
GT Ace Lê: Trong bối cảnh xã hội đang thay đổi nhanh chóng, nghệ thuật không chỉ còn là một hành vi sáng tạo cá nhân, mà có thể trở thành một công cụ đối thoại và chữa lành. Tôi cho rằng chúng ta cần nhiều hơn nữa những chương trình có chiều sâu, chậm rãi, và có khả năng tạo ra ảnh hưởng tích cực vượt khỏi phạm vi nghệ thuật đơn thuần.
Tôi không kỳ vọng công chúng phải “hiểu đúng” nghệ thuật – vì thật ra không có một cách hiểu đúng duy nhất. Tôi mong họ có thể đến với một tâm thế cởi mở, cho phép mình cảm nhận, đặt câu hỏi, và có thể rời đi với một điều gì đó lắng lại trong lòng. Với tôi, nghệ thuật chỉ thực sự có ý nghĩa khi nó chạm được tới đời sống – dù chỉ là trong một khoảnh khắc.
Những dự án như “Sự Sống” liệu có thể đóng góp cho sự phát triển dài hạn của hệ sinh thái nghệ thuật Việt Nam không?
GT Ace Lê: Tất nhiên rồi. Điều kiện để một hệ sinh thái nghệ thuật phát triển bền vững, nhất là ở Việt Nam – nơi lịch sử nghệ thuật chưa được giảng dạy rộng rãi trong chương trình liên cấp chính khóa, nằm ở việc kết nối liên ngành giữa những người làm nghệ thuật với khối bảo trợ nghệ thuật đến từ khắp các ngành dọc khác, từ khối công và khối doanh nghiệp cho đến khối công nghiệp sáng tạo nói chung.. “Sự Sống” là một ví dụ cho thấy nghệ thuật có thể vượt qua giới hạn phòng tranh, trở thành một phần của đời sống, của cộng đồng, mở rộng tệp khán giả cho nghệ thuật. Nếu có thêm nhiều dự án như vậy, tôi tin nghệ thuật Việt Nam sẽ có vị thế vững chắc hơn – cả trong nước và quốc tế.
Xin cảm ơn anh đã dành thời gian cho buổi phỏng vấn này!
