Nghề nuôi ngọc trai Akoya tại vịnh Ago (tỉnh Mie, Nhật Bản) – cái nôi của những viên ngọc tròn hoàn hảo đang đứng trước bước ngoặt lịch sử. Khi môi trường khắc nghiệt hơn và lực lượng kế nghiệp dần vắng bóng, tương lai của ngành thủ công trăm năm trở nên bấp bênh. Cũng vì đó, nhưng viên minh châu Ayoka – vốn được mệnh danh là “Rolls-Royce của ngành ngọc trai” – cũng phải đối mặt với những khủng hoảng lớn.

Chuỗi ngọc trai tròn hoàn hảo mang sắc trắng cổ điển – kiểu trang sức từng gắn liền với những biểu tượng thời trang như Audrey Hepburn hay Jacqueline Kennedy

Vịnh Ago tại Nhật Bản từ lâu được xem là cái nôi của nghề nuôi ngọc trai Akoya – còn được ưu ái với tên gọi “Rolls-Royce của ngành ngọc trai”, nơi những hộ gia đình truyền đời gìn giữ kỹ nghệ tinh xảo giữa làn nước trong và những vũng vịnh kín gió.

Vịnh Ago

Từ nhiều thế hệ, chuỗi ngọc trai tròn hoàn hảo mang sắc trắng cổ điển – kiểu trang sức từng gắn liền với những biểu tượng thời trang như Audrey Hepburn hay Jacqueline Kennedy vẫn luôn được xem là đỉnh cao của sự tinh tế kín đáo.

Dòng ngọc trai Akoya lấp lánh, được toàn thế giới khao khát bởi vẻ đẹp vượt thời gian, đã khởi nguồn từ chính nơi đây. Nơi những làn nước yên ả và các vũng vịnh kín gió của vịnh  Ago, nơi hội tụ điều kiện lý tưởng để hàu ngọc sinh trưởng.

Nhật Bản là một trong những quốc gia sản xuất ngọc trai nuôi lớn nhất thế giới, và loại ngọc này đang được ưa chuộng trong ngành thời trang dành cho cả nam và nữ

Thế nhưng, sau 130 năm, ngành ngọc trai tại vịnh Ago đang đối mặt với một khủng hoảng kép mang tính sinh tồn. Nước biển ấm lên khiến hàu suy yếu, dễ bị tấn công bởi một loại virus chết chóc. Trong khi đó, lực lượng nông dân nuôi trai ngày một già hóa và chật vật tìm người kế nghiệp cho những cơ sở gia đình quy mô nhỏ.

Akihiro Takeuchi, người nông dân nuôi ngọc đời thứ ba, ân cần chăm nom từng con hàu trong vùng biển lặng của Ago Bay

Những con hàu ngọc Akoya được nuôi dưỡng bằng sự chăm chút tỉ mỉ của những người thợ lành nghề với kỹ thuật được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Sau khi được thụ tinh nhân tạo và ấp trong bể, những con giống non còn nhỏ bé như một mẩu móng tay út sẽ dần được chuyển xuống biển. Người nuôi định kỳ kiểm tra từng vỏ nhuyễn thể, theo dõi nhiệt độ nước để bảo đảm môi trường sinh trưởng khỏe mạnh. Phải mất thêm khoảng hai năm nữa, những viên ngọc mới đủ điều kiện thu hoạch.

Khi bước vào thời kỳ nuôi cấy, những con hàu mẹ được nhẹ nhàng đặt vào lưới, rồi treo lên các phao nổi đung đưa theo nhịp sóng

Takeuchi hạ các tấm lưới xuống biển, nơi ấu hàu bám vào và sinh trưởng. Sau khoảng hai năm, chúng đạt đến độ trưởng thành để được chọn làm hàu mẹ phục vụ quá trình cấy ghép ngọc

Thế nhưng quy trình ấy ngày càng mong manh. Sáu năm trước, Akihiro Takeuchi mất đến 80% số hàu giống vì một căn bệnh bí ẩn. Các nhà nghiên cứu sau đó xác định thủ phạm là một chủng mới của birnavirus (loại virus lây lan cực nhanh) đã quét qua các trại nuôi khắp vịnh Ago, gần như xóa sổ cả một thế hệ hàu ngọc non.

Giới chuyên môn cho rằng tình trạng nước biển ấm lên khiến hàu, đặc biệt là hàu non, dễ tổn thương và nhạy cảm hơn trước virus. Vùng biển quanh Nhật Bản đã ấm hơn 2,4°C trong thế kỷ qua. Riêng năm 2024 ghi nhận mức nhiệt độ mặt biển trung bình cao nhất kể từ khi Cơ quan Khí tượng Nhật Bản bắt đầu thống kê vào năm 1908, vượt chuẩn tới 2,59°C. Đợt bùng phát này đã làm rung chuyển toàn ngành. Năm 2023, sản lượng ngọc trai của Nhật chỉ đạt 13,2 tấn – mức thấp nhất kể từ khi số liệu được công bố vào năm 1956, và chỉ bằng một phần nhỏ so với đỉnh cao 138 tấn năm 1967.

Takeuchi và người hàng xóm Kenji Yamaguchi kiểm tra nhiệt độ nước ở Ago Bay

Do hàu rất nhạy với nhiệt độ nước, Takeuchi và những người nuôi trong vùng buộc phải giám sát thường xuyên để kịp thời điều chỉnh

Dù sản lượng sụt giảm, nhu cầu quốc tế lại không ngừng tăng. Năm 2023, Nhật Bản xuất khẩu lượng ngọc trai trị giá 290 triệu USD – mức cao nhất kể từ năm 2000 và điều này được phản ánh trực tiếp vào giá bán kỷ lục. Theo dữ liệu của cơ quan thủy sản và các nhà xuất khẩu Nhật Bản, nhu cầu đặc biệt mạnh mẽ đến từ người mua Trung Quốc tại Hong Kong, chiếm tới 81% tổng kim ngạch xuất khẩu năm ngoái.

Hàu ngọc Akoya phát triển tốt nhất khi nhiệt độ nước ở ngưỡng 20 đến 25°C. Nhưng mùa Hè tại Nhật ngày càng nóng hơn, kéo dài hơn và lượng nhiệt bị giữ lại trong vùng nước kín gió của vịnh Ago. Hai năm gần đây, nhiệt độ nước vào cao điểm mùa nuôi đã lên đến khoảng 30°C là mức có thể gây tử vong cho hàu ngọc.

“Với tình trạng nóng lên toàn cầu, cả hàu akoya và con người đều phải thích nghi”, ông nói

Để ứng phó, nông dân và các nhà nghiên cứu đang thử nghiệm chọn lọc giống, phát triển những dòng hàu akoya có khả năng chống bệnh và chịu nhiệt tốt hơn. Họ cũng đưa hàu xuống tầng nước sâu hơn và mát hơn. Đồng thời áp dụng các biện pháp ngăn ngừa lây nhiễm virus, chẳng hạn tách riêng hàu non và hàu trưởng thành – những cá thể có thể mang mầm bệnh birnavirus.

Dù không hoàn toàn hoàn hảo, các chiến lược thích ứng ấy vẫn phần nào giúp họ trụ vững trước những đổi thay trước mắt

Ông Takeuchi cho biết việc giữ đàn hàu khỏe mạnh ngày một thách thức hơn. Tại Ago Bay, vợ ông – bà Chigusa Takeuchi vẫn đều đặn chăm sóc những bè hàu của gia đình

Việc nuôi cấy ngọc trai là một quy trình tinh tế, gần như tương đương với phẫu thuật cấy ghép ở con người. Trước tiên, những con hàu được đặt chung trong thùng nhựa để ổn định và cũng như một dạng “gây mê” nhẹ, bởi hàu căng thẳng sẽ tạo ngọc kém chất lượng hoặc thậm chí không tạo ngọc. Sau đó, người thợ tiến hành cấy “nhân” – một hạt nhỏ làm từ vỏ và mô của một con hàu khác. Khi được đưa trở lại nước, con hàu bắt đầu phủ lên hạt nhân ấy lớp xà cừ óng ánh, tạo thành viên ngọc hoàn chỉnh theo thời gian.

Trong công đoạn tinh tế này, ông Takeuchi cấy hạt nhân ngọc vào hàu mẹ, bước được ví như một dạng “ghép tạng” dưới mặt nước

“Tình trạng của hàu trước khi cấy nhân, kỹ thuật thao tác và môi trường mà hàu sinh trưởng sau đó, tất cả phải hòa hợp một cách hoàn hảo thì mới có thể tạo nên một viên ngọc chất lượng cao,” bà Michiyo, mẹ của Takeuchi, chia sẻ.

Gia đình Takeuchi – Akihiro đang cấy hạt ngọc bên trong phòng thí nghiệm của họ

Theo giáo sư giám định đá quý Michael Coan từ Học viện Thời trang Công nghệ New York, ngọc trai nuôi đã được ưa chuộng từ khi quy trình này ra đời vào thế kỷ 20. Dòng Akoya vốn có kích thước nhỏ hơn trở nên nổi tiếng nhờ “sức mạnh tiềm ẩn” của loài nhuyễn thể này, với thành tích ổn định và độ bóng lấp lánh gần như gương soi.

“Khi sở hữu một chuỗi ngọc trai akoya nuôi cấy, bạn biết chính xác mình đang nhận được điều gì,” Coan nói. “Bạn đang sở hữu Rolls-Royce của thế giới ngọc trai.”

Phương pháp trên được phát triển tại vùng này vào năm 1893 bởi Kokichi Mikimoto – người sáng lập thương hiệu ngọc trai nổi tiếng thế giới

Masahiro Komaki, quản lý nhà máy Union Pearl gần Ago Bay, cho biết nhu cầu về ngọc trai Nhật Bản đạt mức cao nhất thời đại cách đây hai năm và đến nay vẫn duy trì ở mức cao

Nhưng những thách thức từ môi trường đang khiến việc nuôi cấy ngọc trai Akoya khó khăn hơn bao giờ hết. Cùng với đó, số lượng cơ sở nuôi trai cũng giảm mạnh. Trong 30 năm qua, số doanh nghiệp hoạt động trong ngành đã sụt tới 77%, theo số liệu của chính phủ. Một phần nguyên nhân là vì những người như Takeuchi – nông dân nuôi trai đời thứ ba không tìm được người kế nghiệp.

Để một viên ngọc hoàn thiện, phải chờ đợi suốt hai năm, quãng thời gian dài đủ để thử thách sự bền bỉ của người nuôi

Khi nghề nuôi ngọc trai, đặc biệt là ngọc trai akoya ngày càng vất vả và bấp bênh, thế hệ trẻ lựa chọn rời quê, tìm việc tại các thành phố lớn như Tokyo thay vì gánh vác công việc gia đình. Viễn cảnh mờ mịt của ngành kinh tế chủ lực tại vịnh Ago – một trong những vùng nuôi ngọc trai quan trọng nhất Nhật Bản đang trở thành vấn đề đáng lo ngại cho toàn khu vực.

Xem thêm

Cần biết về mua vòng cổ ngọc trai: Loại đắt nhất, loại quý phái nhất

Mikimoto: Thương hiệu ngọc trai Nhật Bản 126 năm tuổi đời

—

Chuyển ngữ: Ánh Nguyên
Nguồn tham khảo: IOL