Nguyễn Văn Hè (sn. 1981), tốt nghiệp trường Đại học Mỹ thuật Huế, là một nghệ sỹ đương đại. Sinh ra và lớn lên sau chiến tranh, anh thể hiện mối quan tâm sâu sắc với các ký ức và các tàn dư của quá khứ và luôn truy vấn các cảm xúc, suy tư của thế hệ tiếp nối về sự lặp lại và tuần hoàn của các xung đột trong bối cảnh đan xen giữa thời bình và thời chiến. Với chủ đề này, thực hành của anh trải dài từ hội họa, điêu khắc, trình diễn tới sắp đặt; anh kiên trì thu thập các mảnh vỡ, phế liệu từ chiến khu quân đội hay các khu tàn tích địa phương.

Với Nguyễn Văn Hè, việc sáng tạo trên nhiều loại hình và chất liệu nghệ thuật là một cuộc dạo chơi, nơi anh tìm kiếm cách thức biểu đạt tốt nhất cho ý tưởng của mình. Tác phẩm của anh nằm trong các bộ sưu tập tại Mỹ, Pháp, Đức, Úc, Indonesia và Thái Lan. Nguyễn Văn Hè đạt giải Vàng hạng mục Nghệ sỹ Thành danh trong cuộc thi UOB Painting of the Year năm 2024 và nhiều giải thưởng nghệ thuật khác trong nước.

Vào tháng 10 vừa qua, không gian Nguyễn Văn Hè’s Art Barracks chính thức mở cửa tới cộng đồng yêu nghệ thuật tại Huế. Art Republik đã có cơ hội ngồi lại và lắng nghe hành trình nghệ thuật bền bỉ của nghệ sỹ Nguyễn Văn Hè.

Chúc mừng anh đã ra mắt không gian Nguyễn Văn Hè’s Art Barracks! Anh có thể chia sẻ quá trình thai nghén, lên ý tưởng cũng như hoàn thiện không gian này?

Ý tưởng cho không gian Nguyễn Văn Hè’s Art Barracks bắt đầu cách đây đúng 10 năm, khi tôi thực hiện tác phẩm điêu khắc sắp đặt “Trò Chơi”. Đó là một tác phẩm mà tôi vô cùng tâm đắc, với hình ảnh những chiếc máy bay giấy được xếp từ chất liệu sắc lấy từ thùng phuy chứa chất độc da cam, cao 225 cm. Tác phẩm này mang nhiều câu chuyện và nhân duyên đặc biệt, và tôi đã quyết định lấy cảm hứng từ nó để thiết kế không gian sống và sáng tác của mình.

Ngay từ khi bắt đầu học nghệ thuật, tôi luôn ấp ủ một khao khát mạnh mẽ là tạo ra không gian riêng để thực hành nghề và sống trọn vẹn với sáng tạo. Ý tưởng đó dần hình thành qua nhiều năm thực hành, cho đến khi tôi chọn được địa điểm ưng ý nhất vào năm 2020 để hiện thực hóa nó.

Tôi may mắn khi mọi việc diễn ra thuận lợi và có sự hỗ trợ từ những cộng sự nhiệt huyết. Họ làm việc với niềm đam mê như thể đang hoàn thiện chính tác phẩm của mình. Một sự tình cờ đầy ý nghĩa là những tấm ry từ các khu quân sự cũ đã được thanh lý đúng thời điểm và được tôi sử dụng để hoàn thiện thiết kế, tạo hình máy bay giấy cho không gian.

Mọi thứ như hội tụ, đáp ứng mong muốn sâu thẳm của tôi, và nhờ đó không gian Nguyễn Văn Hè’s Art Barracks đã được hoàn thiện, trở thành một phần tiếp nối cho hành trình sáng tạo và cuộc đời nghệ thuật của tôi.

Với một khán giả chưa biết tới thực hành của Nguyễn Văn Hè, các tác phẩm tiêu biểu nào sẽ giúp họ có cái nhìn bao quát về thực hành của anh?

Nhiều người khi gặp tôi thường nói: “Nhìn Hè là biết nghệ sỹ rồi,” bởi nhân dạng của tôi phần nào phản ánh điều đó. Những ai yêu thích đời sống và tác phẩm của tôi đều muốn hiểu thêm về con người nghệ sỹ phía sau. Tôi luôn sẵn lòng chia sẻ hành trình của mình, từ đời sống cá nhân đến quá trình thực hành và hoàn thiện một tác phẩm.

Tôi tin rằng khoảnh khắc một người đứng trước tác phẩm của tôi là lúc họ thật sự cảm nhận và thấu hiểu nó rõ nhất. Đây cũng chính là lý do tôi mở cửa không gian sáng tác của mình, để công chúng yêu nghệ thuật có cơ hội tiếp cận gần hơn với đời sống thực hành của một nghệ sỹ.

Trong các tác phẩm của tôi, “Xếp Máy Bay” là một ví dụ tiêu biểu, thể hiện rõ quá trình triển khai ý tưởng và cấu trúc nghệ thuật. Tác phẩm này không chỉ phản ánh sự sáng tạo đa dạng trong thực hành của tôi mà còn mở ra câu chuyện về hành trình nghệ thuật mà tôi muốn chia sẻ cùng mọi người.

Anh có thể chia sẻ về hành trình nghệ thuật của mình và những trải nghiệm, ký ức nào đã định hình nên phong cách sáng tác của anh?

Tôi sinh ra tại chiến khu Hòa Mỹ, nơi tôi lớn lên giữa vùng đất bị tàn phá bởi bom đạn. Gia đình tôi sống trong một ngôi làng đầy rẫy những dấu tích chiến tranh, nơi mọi gia đình đều phải dựng nhà bên cạnh hố bom. Những hố bom ấy, vốn là vết tích đau thương, lại trở thành nguồn nước sinh hoạt cho mỗi nhà. Tuổi thơ của tôi nhuốm màu tang thương khi ngày ngày chứng kiến những mất mát từ bạn bè, người thân do bom mìn còn sót lại sau chiến tranh.

Khi vào học Đại học Mỹ thuật trong Thành Nội, mỗi buổi trưa tôi thường lang thang quanh thành để vẽ. Tôi bị thu hút bởi những mảnh gạch ngói vỡ vương vãi, những vết đạn hằn sâu trên tường, và cả những món đồ chiến tranh được bày bán ở phố Trần Hưng Đạo, chợ Tây Lộc, chợ Đông Ba. Tôi thường sưu tầm và lưu giữ những kỷ vật ấy, coi chúng như những mảnh ghép của ký ức.

Sau khi tốt nghiệp, tôi trở về quê. Một buổi trưa nọ, tiếng nổ lớn bất ngờ vang lên khiến tôi giật mình tỉnh giấc. Trong khoảnh khắc đó, mọi ký ức tuổi thơ ùa về. Sự hiện diện của quá khứ ấy đã khiến tôi suy ngẫm thật nhiều. Tôi thấu hiểu triết lý phương Đông, quy luật của vũ trụ và sự vận hành của tứ đại. Từ đó, tôi học cách sống trong hiện tại và kết nối sâu sắc với những gì hiện hữu trước mắt mình.

Chính vì thế, tôi luôn cố gắng đánh thức thời hiện tại, sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật để truyền tải những trải nghiệm, suy tư và câu chuyện của mình về cuộc sống thời hậu chiến tranh Việt Nam.

Trong quá trình thực hành của mình, anh đã trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Ở thời điểm những năm 2010, anh có thực hành trình diễn và các tác phẩm này thường có sự xuất hiện của những chất lỏng màu đỏ và màu xanh. Anh có thể chia sẻ ý niệm về một số tác phẩm tiêu biểu, như “Vòng Vây,” “Thế Trận,” “Cảm Nhận,”… được không? 

Khi mọi thứ như kìm hãm chính mình hoặc bởi môi trường sống xung quanh, tôi luôn khao khát tìm một lối thoát và tự hỏi: “Lưới trời ai dệt?”. “Vòng Vây” như biểu tượng cho một vòng tròn trái đất, nơi hành trình của đời người bắt đầu và kết thúc trong vòng tròn, cứ lặp đi lặp lại trên một mảnh đất nhất định—dù đó là vũng lầy, rừng xanh hay sa mạc. Tác phẩm phản ánh triết lý Phật giáo về sự giải thoát qua nhận thức “Duy Ngã Độc Tôn,” dù giải thoát ấy không tránh khỏi sự đau khổ.

Thời điểm thực hiện tác phẩm “Thế Trận”, tôi đã ăn chay được ba năm và sống trong “thất” trên dãy Ngũ Phong, Huế. Tôi sống một mình, thực hành thiền hành và quan sát sự vận hành của mọi thứ xung quanh. Quá trình chứng kiến cảm thấu đến mọi thứ khiến tôi thấm thía sự chết chóc: từ những loài vật bị giết, đến sự đau đớn của cây cỏ khi bị chặt, nơi máu và nhựa sống của cây hòa lẫn.

Tôi nhìn thấy con người luôn chiến đấu để sinh tồn, những cách họ làm điều đó—phá rừng, giết mổ động vật, tranh giành quyền lực—lại gây ra những bi kịch như chiến tranh và hủy hoại môi trường. Sự ghê rợn từ những gì tôi thấy đã thôi thúc tôi thực hiện “Thế Trận,” truyền tải thông điệp đến công chúng về vòng xoáy bạo lực và sinh tồn của con người đang diễn ra trước mắt, để người trực tiếp xem hành vi của nghệ sĩ phản ánh đến xã hội hiện thực một cách trực diện.

Sau những năm tháng mãnh liệt, tôi bắt đầu khao khát sự bình yên. Tác phẩm “Cảm Nhận” phản ánh mong muốn được hòa mình vào thiên nhiên, lắng nghe hơi thở của cỏ cây hoa lá, và cảm nhận sự kết nối giữa con người với vạn vật.

Đối với tôi, vẻ đẹp của thiên nhiên đôi khi hiển hiện rõ rệt nhất khi đối diện với người phụ nữ—bông hoa của tạo hóa. Trong tác phẩm, màu xanh tượng trưng cho bầu trời và dòng nước để tạo nên một bông hoa màu xanh như một sự lựa chọn của chính mình.

Việc chuyển giao từ hội họa, tới trình diễn, rồi sắp đặt đến với anh ra sao? Có phải từ đầu anh đã luôn suy nghĩ mình với tư cách là một nghệ sỹ đa phương tiện hay là chất liệu và ý tưởng sẽ đến với anh theo từng giai đoạn?

Tôi được đào tạo chuyên ngành sơn mài tại trường Đại học Mỹ thuật, Đại học Huế, nhưng luôn khám phá bản thân qua nhiều chất liệu và loại hình nghệ thuật khác nhau. Trong hành trình học tập, tôi có cơ hội tham gia các khóa học về nghệ thuật đương đại, bao gồm sắp đặt, trình diễn, video art, và cả các chương trình đào tạo về giám tuyển (curator) ở khắp 3 miền.

Năm 2006, tôi tham dự khóa học do nghệ sỹ Veronica Radulovic người Đức tổ chức, mời các chuyên gia quốc tế giảng dạy. Đến năm 2013, tôi tiếp tục học các lớp giám tuyển do giảng viên người Pháp và Singapore hướng dẫn. Tôi cũng tham gia nhiều workshop trình diễn cùng những nghệ sỹ như Seiji Shimoda, Trần Lương, và nhiều nghệ sỹ khác từ trong và ngoài nước.

Khi xây dựng ý tưởng cho một tác phẩm, tôi luôn cân nhắc loại hình nào là phù hợp nhất để truyền tải ý tưởng, và từ đó chọn cách thực hiện tối ưu cho tác phẩm của mình. Việc thực hành nghệ thuật của tôi trên các loại hình nghệ thuật hay chất liệu như cuộc dạo chơi vậy, việc thực hiện làm sao cho ý tưởng tốt nhất là tôi làm, tôi luôn trôi vào không gian hiện thực hay siêu thực khi chọn ngôn ngữ thể hiện của mình, điều đó làm tôi hạnh phúc nhất với hành vi của mình và tính biểu cảm toàn vẹn nhất đến khi chạm vào công chúng.

Tiếp nối việc mở cửa không gian Nguyễn Văn Hè’s Art Barracks, anh đã có những dự định gì cho năm 2025 sắp tới?

Hiện tại, tôi đang chuẩn bị cho một số dự án nghệ thuật tiếp theo, không chỉ trong năm 2025 mà còn cho những năm sau. Đặc biệt, tôi đang triển khai các cấu trúc mới cho loạt tác phẩm lớn, dự kiến sẽ được giới thiệu trong một triển lãm cá nhân. Đây là một hành trình đầy hứng khởi, mang lại cho tôi nhiều năng lượng tích cực xen lẫn sự hồi hộp.

Quá trình này bao gồm việc phác thảo, thiết kế trên máy, làm mô hình và hiện thực hóa ý tưởng. Tôi hy vọng cảm xúc và tư duy sẽ hòa quyện tốt để tạo ra những tác phẩm ấn tượng nhất trong khả năng hiện tại. Mọi sự chuẩn bị đã sẵn sàng, hứa hẹn một chặng đường thú vị và đầy cảm hứng cho hành trình nghệ thuật sắp tới của tôi.

Cảm ơn nghệ sỹ Nguyễn Văn Hè đã dẫn dắt khán giả về hành trình sáng tạo nghệ thuật của anh. Art Republik chúc anh luôn giữ được ngọn lửa nhiệt huyết cống hiến cho đời sống nghệ thuật của mình!

Thực hiện: Trao I Theo: Art Republik