Triển lãm nhiếp ảnh “Roots & Worlds” diễn ra từ ngày 13 đến 27 tháng 7 năm 2024 tại IDECAF – Viện Trao đổi Văn hóa với Pháp (Quận 1, TP. HCM), trưng bày những tác phẩm nhiếp ảnh phản ánh góc nhìn cá nhân và ý thức xã hội của 6 tác giả Việt trẻ.

Triển lãm “Roots & Worlds”[*] giới thiệu sáu bộ ảnh được các nhiếp ảnh gia trẻ thực hiện trong khóa đào tạo chuyên sâu kéo dài ba tháng, do đội ngũ từ Matca (Việt Nam) và IC Visual Lab (Vương quốc Anh) đồng hướng dẫn và Hội đồng Anh tài trợ trong khuôn khổ UK/Viet Nam Season 2023. Chương trình có chủ đề “gặp gỡ sinh thái” và được thiết kế theo mô hình giáo dục nghệ thuật lấy sự cộng tác làm trung tâm. Từ tháng 9 đến tháng 11 năm 2023, các học viên bao gồm Nguyễn Hữu Thiện Trường, Hà Huyền Trang, Nguyễn Võ Bảo Hân, Nguyễn Lê Tuấn Kiệt, Đan Trần, Trần Quỳnh Nhi đã nhận chi phí sản xuất và hỗ trợ chuyên môn để hiện thực hóa ý tưởng dự án của mình.

Trong vòng ba tháng, học viên và đội ngũ hướng dẫn đã làm việc sâu sát, cùng trao đổi về nhiều khía cạnh từ lý thuyết đến thực hành của quy trình kể chuyện bằng hình ảnh. Chương trình khuyến khích thử nghiệm với nhiều phương pháp tạo hình, có thể pha trộn ghi chép lẫn dàn dựng, hay kèm theo phương tiện khác như văn bản và ảnh lưu trữ. Tuy mỗi tác phẩm chỉ đề tên một tác giả, chúng tôi nhìn nhận đây là thành quả chung của cả nhóm, được nảy nở hình thành từ những cuộc trò chuyện đa chiều trong các buổi họp mặt trực tuyến và trực tiếp.

Bắt nguồn từ một loài thực vật hay một địa điểm, mỗi người đã rẽ theo một lối riêng, mở ra nhiều mối tương giao bất ngờ, kết hợp đồng thời tính địa phương và quốc tế, ký ức và tưởng tượng, cá nhân và cộng đồng. Các dự án chuyên chở những câu chuyện từ nhiều nơi chốn trải dọc Việt Nam và vượt ngoài biên giới.

Lớn lên bên vườn nhãn của gia đình, tác giả Nguyễn Hữu Thiện Trường có sự quan tâm đặc biệt đến loại cây ăn trái mọc lên từ mắt rồng trong truyền thuyết. Theo chân những nông dân trồng nhãn còn bám trụ ở miền quê Vĩnh Long, bộ ảnh nói về sự gắn kết giữa con người, khu vườn và dòng sông dưới tác động của áp lực kinh tế và biến đội khí hậu.

Từ Wollongong, Úc, nải chuối đôi khi xuất hiện trong hàng tạp hóa hay đặt trước bàn thờ trong nhà hàng Việt, khiến tác giả Hà Huyền Trang tìm được cảm giác thân thuộc của gia đình hiện đang xa cô 8.000 cây số. Hình ảnh nải chuối gợi nhớ về về quê hương, cũng đồng thời tô đậm hiện thực của sự xa cách và lạc lõng.

Xoay quanh những rung cảm cá nhân với tình mẫu tử, tích kể về hòn và cảnh quan thiên nhiên vịnh Nha Trang, bộ ảnh của Nguyễn Võ Bảo Hân là nơi tác giả giãi bày những suy tư về các huyền thoại biển đã tạo nên hình hài và tâm tưởng cô.

Tại Quy Nhơn, địa danh được biết đến với cái tên mĩ miều “thiên đường biển”, Nguyễn Lê Tuấn Kiệt ghi chép cuộc sống, thói quen, mối quan hệ lâu đời với biển của cư dân địa phương, song hành cùng viễn cảnh về cuộc sống hiện đại hiện trên những tấm pa-nô quảng cáo rải dọc thành phố.

Không chỉ để làm đẹp tư gia, hoa còn là loài thực vật với ý nghĩa tâm linh, có chức năng cho người sống thăm viếng gia quyến nơi chín suối. Xuất phát từ mất mát riêng, Đan Trần ghi lại hình thức bày tỏ thương nhớ thông qua hoa cúng trong không gian riêng tư và công cộng tại TP. HCM và Singapore, nơi anh hiện đang sinh sống.

Trong bộ ảnh của Trần Quỳnh Nhi, vườn lan ở quê nhà Quảng Ninh trở thành phông nền cho câu chuyện về những mâu thuẫn nội tại và sự giằng co giữa tự do cá nhân và gắn kết gia đình. Cô kết hợp ảnh chân dung cộng tác cùng mẹ mình với ảnh chụp màn hình những trao đổi ngắn qua tin nhắn điện thoại – công cụ giữ kết nối duy nhất khi xa nhà.

Nhận thấy tầm quan trọng của việc tiếp tục lan tỏa những sáng tác nhiếp ảnh phản ánh góc nhìn cá nhân và ý thức xã hội, loạt hình ảnh, những trăn trở và đối thoại từ “Roots & Worlds” sẽ tiếp tục được trình hiện ở triển lãm nhiếp ảnh lần này tại TP. HCM và trong cuốn catalogue sắp ra mắt, sau sự kiện Mở xưởng lần đầu tại Không gian Nhiếp ảnh Matca vào tháng 11 năm 2023 vừa qua.

*Tiêu đề triển lãm lấy cảm hứng từ tiểu luận “Routes/Worlds” (2022) của Elizabeth Povinelli.

Về chương trình và đội ngũ hướng dẫn

Roots & Worlds là mô hình giáo dục nghệ thuật lấy sự cộng tác làm trung tâm, do Matca (Việt Nam) và IC Visual Lab (Vương quốc Anh) đồng thiết kế và vận hành. Chương trình dành cho người thực hành nhiếp ảnh có quốc tịch Việt Nam muốn phát triển ngôn ngữ thị giác riêng và sáng tác về xã hội đương đại. Song song với khóa học, chương trình cũng thúc đẩy kết nối liên ngành thông qua đóng góp từ những nhà nghiên cứu, cây viết và nghệ sĩ đa dạng trong nước và quốc tế.

Matca (www.matca.vn) là dự án độc lập nhằm mở rộng đối thoại xoay quanh nhiếp ảnh tại Việt Nam. Thành lập từ 2016, Matca hoạt động trên nhiều nền tảng bao gồm tạp chí trực tuyến, không gian thực hữu tại 48 Ngọc Hà, Hà Nội và ấn phẩm in. Matca theo đuổi ưu tiên tiếp cận nhiếp ảnh một cách phản biện, đồng thời nuôi dưỡng những tiếng nói đa dạng tại địa phương. Matca do Linh Phạm và Hà Đào vận hành cùng một số cộng tác viên.

IC Visual Lab (www.icvl.co.uk) là tổ chức nghệ thuật phi lợi nhuận có trụ sở tại Bristol (Vương Quốc Anh), làm việc đồng thời trong mảng văn hóa thị giác và hoạt động xã hội. IC Visual Lab  tích cực khám phá vai trò của hình ảnh trong thế giới ngày nay, đặc biệt là cách thức những tự sự định hình xã hội được xây dựng thông qua nhiếp ảnh. Các dự án thường bao gồm công việc kích hoạt kho lưu trữ để thách thức những tự sự chính thống. IC Visual Lab do Alejandro Acín và Ben GJ Thomas vận hành.