Những cây tre Việt Nam từng dựng nên thành lũy kiên cường bảo vệ làng quê Việt Nam qua bao cuộc kháng chiến, nay trở về yên bình với hình bóng người gác làng sừng sững, vững chãi. Không chỉ có thế, tre cũng đồng hành trong cuộc sống hàng ngày của con người dưới dạng cái bàn, cái ghế và giờ đây, những chiếc xe đạp tre thân thiện môi trường và độc đáo về mẫu mã, kiểu dáng đang là một xu hướng.

Tre xanh

Xanh tự bao giờ?

Chuyện ngày xưa… đã có bờ tre xanh

Thân gầy guộc, lá mong manh

Mà sao nên luỹ nên thành tre ơi?

1/ Bắt đầu từ một sự tình cờ…

Phạm Minh Trí là CEO của công ty Viet Bamboo Bike và cũng là người trực tiếp nghiên cứu chế tạo xe đạp tre, biến những thanh tre đơn giản những thiết kế cầu kì, độc đáo.

Anh Phạm Minh Trí, CEO của công ty Viet Bamboo Bike.

Xuất thân từ kỹ sư kỹ thuật với nhiều năm kinh nghiệm làm việc tại một hãng xe lớn tại Đức, niềm đam mê nghiên cứu chế tạo chưa bao giờ thôi bỏng cháy trong anh. Trong một lần tình cờ tham gia workshop về xe đạp tre, anh Trí đã bắt đầu nảy sinh câu hỏi: “Tại sao người Đức không có tre còn làm được xe đạp mà mình lớn lên từ xứ tre lại không làm được?” Từ đó bên cạnh công việc chính là kỹ sư thiết kế, anh Trí bắt đầu dành thời gian mỗi ngày để nuôi dưỡng ý tưởng về một chiếc xe đạp tre mang thương hiệu Việt Nam. Anh đã chuẩn bị rất kỹ lưỡng trong thời gian dài để ý tưởng thành hình với thương hiệu Viet Bamboo Bike.

Năm 2012, anh Trí quyết định nghỉ việc ở Đức để về Việt Nam và phát triển công ty xe đạp tre của riêng mình. Nhớ lại những ngày đầu, anh Trí kể: “Trước đây tôi không biết gì về xe đạp, do vậy tôi phải dành rất nhiều thời gian nghiên cứu, làm sao để tích hợp xe đạp và tre để chúng tạo thành một bộ máy hài hòa có thể đi chung với nhau. Khi càng nghiên cứu càng phát hiện ra nhiều vấn đề. Lúc đó cảm giác được chinh phục khiến tôi cảm thấy hứng thú hơn, làm rồi đam mê lúc nào không hay.”

Trước đây khi làm việc ở nước ngoài, anh Trí đảm nhận công việc thiết kế xe hơi. Vị trí trong một tập đoàn khổng lồ khiến anh cảm thấy không đủ để thỏa sức sáng tạo. Nhưng với xe đạp tre, ngược lại, anh được toàn quyền mày mò, nghiên cứu từng chi tiết và cảm thấy đây chính xác là nơi để mình thỏa sức sáng tạo.

“Tại sao người Đức không có tre còn làm được xe đạp mà mình lớn lên từ xứ tre lại không làm được?”

Mặc dù trên thế giới đã có vài trăm nhà sản xuất xe đạp tre và ở Việt Nam, Viet Bamboo Bike cũng không phải là cái tên duy nhất, nhưng anh Trí luôn tự hào vì xe đạp tre của thương hiệu mình đa dạng và khác biệt hơn so với các mẫu xe đạp hiện có, thoát khỏi những thiết kế truyền thống để mang một diện mạo và màu sắc tươi mới hơn. Anh chia sẻ để làm được như thế, phần lớn là nhờ nền tảng kiến thức kỹ thuật mà anh xây dựng trong suốt quá trình học tập và làm việc tại Đức. Nhờ đó mà anh có thể tìm ra những ngách mới để phát triển cho những chiếc xe đạp vốn đã là phương tiện di chuyển từ vài trăm năm. Kể cả khi nhu cầu xe đạp leo núi, xe đạp địa hình, xe đạp gấp bắt đầu xuất hiện thì những chiếc xe bằng sắt hay nhôm vẫn có ưu thế hơn vì được sản xuất bởi bàn tay con người, trong khi tre là tự nhiên, không thể bẻ cong hoặc uốn nắn theo ý muốn. Thử thách này khiến anh Trí càng cảm thấy phấn khích, thích thú hơn. Anh mày mò cho ra giải pháp. Giờ đây, bộ sưu tập của anh đã có xe đạp chạy phố, xe đạp tre gấp, xe đạp tre ba bánh, xe đạp leo núi và cả xe đạp tre đua.

2/ … đến những chiếc xe Việt Nam vươn ra thế giới

Một chiếc xe đạp tre của Viet Bamboo Bike có giá từ 10 triệu trở lên. Trong rất nhiều năm kinh doanh, anh Trí hay được hỏi tại sao chỉ có vài thanh tre mà mức giá cao đến vậy. Tuy nhiên đây không chỉ là một chiếc xe đạp, nó còn là sản phẩm chứa đựng công sức và rất nhiều giờ chế tạo vô cùng gian nan, vất vả. Ngay từ đầu, thay vì chọn sản xuất theo kiểu đại trà và thiếu sự phá cách, anh Trí đã chọn tập trung và đẩy mạnh vào thiết kế.

Quy trình sản xuất ra một chiếc xe đạp tre thủ công mất trung bình từ 35-40 tiếng và phải trải qua các công đoạn: chọn và chế biến tre, gá tre lên khung, quấn keo, mài và các công đoạn hoàn thiện.

Tre phải được chọn từ loại tầm vông với độ bền, chắc và tốt nhất ở vùng An Giang. Sau đó nhằm tăng độ cứng và chống mối mọt, tre phải được xử lý bằng những cách tự nhiên tốn nhiều thời gian như ngâm bùn, sấy khô, hun khói. Công đoạn gá tre lên khung và quấn sợi keo được thực hiện cẩn thận. Trước đây tre chỉ được dùng làm sườn thay cho vật liệu kim loại, nhưng sau đó đã được nâng cấp để thay thế cho một vài phụ tùng khác như pedan, vành xe, phuộc xe, dè xe, chắn sên, tay lái với chất lượng tốt và thẩm mỹ cao.

Khả năng chịu lực của tre được anh Trí cùng giáo sư tại trường đại học Bách Khoa nghiên cứu cẩn thận dựa trên ứng suất đàn hồi, sức kéo, sức nắn rồi lập ra một bảng tiêu chuẩn kĩ thuật riêng dành cho xe đạp. Cơ bản, thanh tre cứng thì làm mỏng, thanh tre mềm thì làm dày, nhưng để chính xác, anh Trí phải đưa vào phương trình tính rõ ràng.

Tiếp theo là quấn sợi và mài. Mỗi loại keo quấn sợi đều có một đặc tính khác nhau nhưng chỉ có loại keo epoxy nhập khẩu mới tạo được kết nối đủ an toàn. Đây có thể xem là giai đoạn khó khăn nhất của quá trình, do thợ phải đắp bột keo và mài liên tục đến ba, bốn lần, cho đến khi lớp keo nhẵn nhụi và chuẩn xác. Những chiếc dây đủ màu sau khi được quấn keo và chà nhám, chà tinh sẽ lộ lên hình hài thú vị, đặc trưng cho từng chiếc xe.

Những sợi tự nhiên được quấn vào khớp nối bằng keo epoxy.

Công đoạn hoàn thiện sẽ là lúc lớp lót và phần bảo vệ được đặt vào để giúp chiếc xe sẵn sàng sử dụng. Trung bình mỗi xe đạp tre có cân nặng từ 9-15kg tùy vào chất lượng phụ tùng, phụ tùng càng tốt thì xe càng nhẹ và ngược lại. Xe đạp của Viet Bamboo Bike có tuổi thọ lên đến 50 năm.

Là dân kỹ thuật, anh Trí luôn phải cẩn thận trong từng công đoạn, tính toán chính xác ngay từ những bước đầu tiên để đảm bảo từng chiếc xe một khi hoàn thành đều phải đồng nhất và tối ưu về chất lượng.

Tại Viet Bamboo Bike, giá trị quan trọng nhất là con người. Bởi ngoài vai trò thiết kế chính đã có anh Trí đảm nhiệm, thì việc tạo nên một chiếc xe đạp tre tốt phụ thuộc rất lớn vào tay nghề của nghệ nhân. Họ là những con người hiểu về tính chất kĩ thuật của xe đạp và tre để thực hiện chính xác từng công đoạn một, đặc biệt khi những yêu cầu đến từ khách hàng luôn luôn thay đổi.

Anh Trí chia sẻ: “Thật ra, xe đạp tre làm rất dễ. Thợ chỉ cần được hướng dẫn vài lần là có thể làm được. Nhưng từ lúc làm, tới lúc xe chạy và bán được, rồi mở rộng kinh doanh là những quá trình khác nhau. Do đó tôi luôn phải có quy trình rõ ràng chứ không sản xuất đại. Người làm ra chiếc xe phải hiểu kỹ thuật và biết cách kiểm soát chất lượng, chứ không chỉ mua phụ tùng rồi gắn, quấn, mài là xong. Khi làm thủ công, một số công đoạn không thể kiểm tra bằng máy móc, nhưng cách thức làm thì đều có thể kiểm soát từng chút một, coi như đảm bảo chất lượng trong từng khâu. Cuối cùng là đi kiểm định, phải làm giấy tờ và gửi xe ra nước ngoài để được cấp chứng chỉ ISO, đảm bảo khung của anh dù bằng tre nhưng vẫn có tất cả tiêu chí mà một chiếc xe đạp bằng sắt, nhôm hay carbon cần có.”

Chiếc xe đạp ba bánh độc đáo có thể chạy trên mọi địa hình, từ sa mạc tới băng tuyết.

Những chiếc xe của Viet Bamboo Bike đã có mặt ở nhiều nước trên thế giới, bắt đầu từ Đức, lan rộng khắp châu Âu và các châu lục khác. Bên cạnh đó, một chiếc xe của Viet Bamboo Bike khi bán ở nước ngoài có giá trị không dưới 4.000 USD nhưng khi xuất khẩu thì giá trung bình chỉ khoảng 1.500 USD. “Cho nên, giá trị thực sự của xe không nằm ở giá trị hữu hình mà nó vô hình lắm, phải đi mới hiểu được.” Anh chỉ vào chiếc xe đạp đang chống chân bên cạnh: “Bộ khớp này rất đắt, gần 1.000 USD. Tôi nhập khẩu từ nước ngoài, nghiên cứu và chế tạo lại với giá chỉ còn một phần năm.”

Khi được hỏi liệu anh có tiếc không khi công sức sản xuất của mình được mua với giá thấp trong khi có những người sẵn sàng trả với mức giá rất cao như vậy, anh trả lời: “Thật ra giá trị tôi bán ở đây là giá trị hợp lý rồi. Mình có lời và khách hàng cảm thấy hài lòng. Phải đánh đúng đối tượng với mức giá hợp lý thì không sợ gì hết.”

“Chỉ những người nào hiểu mới biết đây là một tác phẩm nghệ thuật.”

Đa phần người Việt Nam sẽ không mua xe đạp tre vì họ đánh đồng tre là một nguyên liệu rất bình thường và rẻ. Chỉ khi khách hàng hiểu được những công đoạn sản xuất thì họ mới biết giá trị thực sự của sản phẩm và hiểu đây là một tác phẩm nghệ thuật. Xe đạp tre ở Viet Bamboo Bike được làm theo đúng đúng kích thước của khách hàng, đúng mong muốn và mẫu mã mà khách yêu cầu, kể cả khi có một vài yêu cầu độc, lạ và khó.

Anh Trí nói: “Khi khách hàng đã thực sự quan tâm đến vấn đề sống xanh hoặc muốn có sản phẩm độc đáo, họ sẽ không hỏi về giá tiền mà quan tâm nhiều hơn đến độ bền, sức chịu đựng của xe đạp. Nó sẽ là bước xa hơn câu hỏi xe đạp tre liệu có chạy được không.”

3/ Ecolife – Ecobike

Với slogan từ ngày đầu thành lập Viet Bamboo Bike là “Ecolife – Ecobike”, anh Trí vẫn luôn mong muốn khuyến khích tinh thần sử dụng xe đạp và sống xanh của người Việt. Anh tự hào: “Bản thân những chiếc xe đạp tre đã mang thông điệp xanh và bảo vệ môi trường.” Tuy nhiên anh vẫn gặp những khó khăn khi giao thông và khí hậu ở Việt Nam chưa cho phép người dân đạp xe an toàn, mặc dù xe đạp tre của anh có thể thích nghi với hầu hết mọi điều kiện thời tiết, từ nóng ẩm đến ôn đới, băng tuyết hay sa mạc. Cách bảo quản xe thì đơn giản – chỉ cần chú ý giữ sạch để hạn chế làm hư lớp bảo vệ và tăng tuổi thọ cho xe, tránh tình trạng thay đổi nhiệt độ quá lớn và đột ngột khiến tre bị nứt.

Tre phải được xử lý nhằm tăng độ cứng và chống mối mọt.

Trước tình trạng một vài người cho rằng sống xanh chỉ là lối sống dành cho nhà giàu, anh Trí vừa đồng ý, vừa không. “Về mặt cơ bản, câu đó hoàn toàn không sai. Tuy nhiên nếu đi sâu hơn thì phải phân tích ‘xanh’ là gì, ‘lối sống xanh’ là lối sống như thế nào. Không phải cứ sử dụng vật dụng thân thiện môi trường, dán nhãn ‘eco’ là sống xanh. Sống xanh thực sự nằm trong tiềm thức và hành vi của con người.”

Theo anh, có những người không sử dụng những sản phẩm xanh hàng ngày nhưng vẫn có thể sống xanh bằng cách tiết kiệm năng lượng, tái chế đồ vật hoặc tận dụng những tài nguyên hiện có. Bên cạnh đó, anh cũng cho rằng sống xanh không phải chỉ dành cho người giàu. Bằng chứng khi anh đi công tác đến những miền quê, vẫn có những người dân sống hoàn toàn xanh và thuần tự nhiên mà không cần phải bỏ tiền mua những món đồ đắt tiền, chỉ đơn giản bằng cách không sử dụng hóa chất độc hại và tận dụng, tái chế những gì họ đang có.

Theo anh Trí, sống xanh thực sự nằm trong tiềm thức và hành vi của con người.

Trong tương lai, anh Trí dự định sẽ kết hợp xe đạp tre và điện để mở rộng khả năng sử dụng của khách hàng, vượt qua một số thử thách về tình hình giao thông hiện nay ở Việt Nam. Theo anh, với điều kiện hiện tại thì đạp xe đi làm là điều không thể vì bụi bẩn và mồ hôi sẽ khiến người dùng cảm thấy khó chịu. Ngược lại, nếu trong khoảng cách 3-4 km mà sử dụng xe đạp tre gắn điện thì lại là điều hoàn toàn có thể. Anh mong ước một ngày nào đó, Việt Nam sẽ có những biện pháp khuyến khích tốt hơn cho người dân, giống như cách chính phủ Pháp vừa xây 400km đường chỉ dành cho xe đạp ở ngay lòng thủ đô Paris.

Bên cạnh đó, kế hoạch mở một xưởng sản xuất lớn với sự tham gia của công nghệ sẽ giúp giảm bớt lượng thời gian và sức lực cần thiết cho một sản phẩm. Anh Trí tin tưởng trong tương lai, xe đạp sẽ là phương tiện được ưu tiên. “Với dòng xe đạp tre và điện, người ta có thể không cần phải tập xe đạp chuyên nghiệp, mà chỉ cần biết đạp xe và có điều kiện là đã có thể mua được chiếc xe này với giá hợp lí, hạn chế sức người mà vẫn thoải mái tận hưởng lợi ích vận động.”

4/ Bí quyết và câu chuyện đằng sau những thanh tre vững chãi

Anh Trí chia sẻ kinh nghiệm sau toàn bộ hành trình xe đạp tre bền vững của mình trong ba điều: đam mê, chiến lược và kiến thức.

“Tôi đơn giản lắm. Mình thích thì mình làm, nhưng làm thì phải làm cho tới và suy nghĩ thấu đáo. Vì trong môi trường bây giờ sao chép rất dễ. Một người làm và bán được thì tự động có một chục người khác xuất hiện. Quan trọng là mình phải tìm được một hướng đi riêng và khác biệt hóa sản phẩm. Tôi không phải người đầu tiên và cũng chẳng phải người cuối cùng, nhưng tôi phải khác 100 người đi trước và làm sao để 100 người đi sau không thể bắt chước được tôi.

Điều thứ hai là tầm nhìn của người lãnh đạo để lường trước khó khăn và đưa ra chiến lược phù hợp. Làm doanh nghiệp phải có lập trường riêng và kiên định với phân khúc mình lựa chọn. Xe đạp tre bây giờ không quá khó để làm, do đó mình phải chọn cách thức và chiến lược như thế nào cho hợp lý để không gãy gánh giữa đường. Những doanh nghiệp không trụ được có thể do có đam mê nhưng thiếu chiến lược, hoặc bán hàng mà không nghiên cứu để phát triển thêm.

Khi giá không còn là vấn đề mà cấu trúc, thiết kế và các tính năng bổ trợ mới là chính yếu, cần phải có kiến thức để nâng cao giá trị sản phẩm. Làm từ tốn và chậm rãi nhưng biết phát triển từng chút một thì doanh nghiệp sẽ trụ được lâu.”

Anh Trí chia sẻ: “Mình thích thì mình làm, nhưng làm thì phải làm cho tới và suy nghĩ thấu đáo.”

Cuối cùng, điều giúp anh trụ vững trong ngành suốt 8 năm và đưa tên tuổi xe đạp tre Việt Nam ra thế giới nằm ở chính những câu chuyện đằng sau mỗi chiếc xe anh chế tạo.

Một lần, anh nhận được đơn hàng từ Mỹ với yêu cầu thiết kế một chiếc xe kéo chó bằng tre. Anh vui vẻ kể: “Trong đời tôi còn chưa bao giờ được thấy một chiếc xe kéo chó thật, chứ đừng nói đến việc thiết kế làm sao cho xe chạy.” Nhưng đó chỉ là một câu nói vui trước khi anh lao vào nghiên cứu suốt một năm để cho ra sản phẩm đúng như mong đợi của khách.

Lại một lần khác, anh xuất khẩu một chiếc xe đạp tre đi Pháp cho khách hàng vô tình là tay đua. Sau khi mua khung của anh và cảm thấy xe chạy rất ổn, khách hàng đã đem xe tham dự giải đua Triathlon chuyên nghiệp và dự định đặt thêm một khung xe khác cho giải năm sau.

Xe chó kéo bằng tre của Viet Bamboo Bike

Xe đạp tre của Viet Bamboo Bike tham gia thi đấu giải Triathlon tại Pháp.

Bên cạnh những câu chuyện vui cũng có những chuyện dở khóc dở cười. Anh kể: “Có lần tôi bán xe cho khách hàng người Úc và đã hướng dẫn họ bảo quản kỹ càng. Nhưng họ không làm theo và để xe trong nhà kho nóng đến 60-70 độ khiến xe bị hư.” Lúc đó anh không có người giám sát kỹ thuật trực tiếp, cũng chưa có kinh nghiệm quản lý rủi ro nên phải làm lại một chiếc xe khác gửi cho khách. “Xuất khẩu mười chiếc mà phải đền một chiếc là coi như huề vốn.”, anh tặc lưỡi. Nhưng đó cũng là bài học kinh nghiệm để anh cải tiến những dòng xe sau chắc chắn, vững vàng hơn để không gặp sự cố tương tự.

Những chiếc xe đạp tre của Viet Bamboo Bike có chất lượng tốt và đáp ứng được tất cả nhu cầu, từ xe city, xe leo núi, xe MTB, xe đua, xe đạp gấp, xe ba bánh,… cùng những tâm huyết và tình yêu của người tạo nên chúng đã và đang cố gắng định hình một thương hiệu “Made in Vietnam” chất lượng trên trường thế giới.

Ảnh: RAB HUU STUDIO & NVCC