Đại dịch Covid-19 gần như bỏ qua Việt Nam với chỉ 332 ca nhiễm và không có ca tử vong nào. Tuy nhiên, từ trụ sở Tập đoàn Vingroup tại Hà Nội, tỷ phú Phạm Nhật Vượng vẫn trăn trở với một nhu cầu vượt xa khỏi biên giới Việt Nam. Ông đã cẩn thận khảo sát tập đoàn từ trên xuống dưới và đi đến quyết định táo bạo: sản xuất máy thở xuất khẩu cho thị trường thế giới.

Covid-19 là căn bệnh viêm phổi cấp khủng khiếp nhất từ trước đến nay. Khi nhiễm phải, phổi bệnh nhân sẽ bị virus tấn công và không thể tiếp nhận oxy cho máu. Một chiếc máy thở là cầu nối giữa giữa sự sống và cái chết, tuy nhiên thế giới lại đang rất thiếu hụt phương tiện này. Theo tính toán, các bệnh viện trên thế giới cần tổng cộng khoảng 800.000 máy thở.

Sự thiếu hụt thiết bị y tế không những trầm trọng tại các nước đang phát triển như Nam Sudan, với chỉ 4 máy thở cho 12 triệu dân, mà cả nước giàu nhất thế giới như Mỹ. Sau khi một số bệnh viện tại New York buộc phải dùng một máy thở để phục vụ cùng lúc hai bệnh nhân, Tổng thống Donald Trump đã yêu cầu các nhà sản xuất xe hơi và một số công ty khác tại Mỹ lên kế hoạch sản xuất máy thở. Ford và General Electric là hai công ty đã hợp tác để giao 50.000 máy thở cho chính phủ Mỹ vào ngày 13/07, trong một hợp đồng trị giá 336 triệu USD.

Trong khi đó, ông Vượng tin rằng tập đoàn Vingroup có thể chế tạo máy thở nhanh và tiết kiệm hơn rất nhiều. Sử dụng nguồn thiết kế mở từ công ty thiết bị Medtronic PLC, Vingroup đã hoàn thành bản mẫu và xin giấy phép vào giữa tháng 4. Trong lúc chờ cấp phép, các máy thở đã bắt đầu được sản xuất trên những dây chuyền lắp ráp của Vingroup.

Một chiếc máy thở của Vingroup có giá khoảng 7.000 USD tại Việt Nam, thấp hơn 30% so với mẫu tại Medtronic. Công ty cũng cho biết có thể sản xuất đến 55.000 máy mỗi tháng ngay khi được Chính phủ phê duyệt và có kế hoạch xuất khẩu đến bất cứ nơi nào trên thế giới có nhu cầu. Vingroup cũng sẽ quyên góp vài ngàn máy thở cho Ukraine và Nga, nơi ông Vượng từng có thời gian dài gắn bó.

Ảnh: Maika Elan/Bloomberg

“Trong thời gian này, chúng tôi sẽ tập trung sản xuất thật tốt máy thở. Chúng tôi muốn cùng chính phủ Việt Nam chung tay giải quyết một phần vấn đề đại dịch”, ông Vượng trả lời kế hoạch vài tháng tới trong bài phỏng vấn hiếm hoi tại trụ sở chính, giữa một loạt email tới tấp.

Mặc dù Vingroup đang điều hành một số bệnh viện và phòng khám, nhưng việc trở thành nhà sản xuất thiết bị y tế chưa có bao giờ có trong kế hoạch của tập đoàn trước đây. Tuy nhiên, Phạm Nhật Vượng, người đã tạo dựng cơ nghiệp bằng cách bán mì gói ở Ukraine, vốn nổi tiếng là người rất tâm huyết đóng góp vào sự thịnh vượng của quê hương. Do đó, khi Việt Nam đẩy mạnh nội địa hóa những sản phẩm phức tạp, Vingroup đã bắt đầu sản xuất điện thoại thông minh, xe hơi, và giờ là máy thở. 

Khi những chiếc khẩu trang do Việt Nam sản xuất đang được xuất khẩu đi khắp thế giới, ông Vượng tiếp tục xúc tiến quá trình sản xuất máy thở, cùng lúc với một chiến dịch toàn cầu tham vọng hơn rất nhiều: Bán xe hơi Việt Nam cho thế giới. Tháng 12, ông tuyên bố rằng Vinfast – chi nhánh sản xuất xe hơi của tập đoàn sẽ phát triển một chiếc xe hơi điện và xuất khẩu sang Mỹ vào năm 2021. Lấy 2 tỷ USD tiền túi, ông Vượng đã biến tham vọng này thành hiện thực.

Chiếc xe điện của Vinfast. Ảnh: Vinfast.

Việc liệu người Mỹ có cân nhắc mua xe hơi “Made in Việt Nam” hay không vẫn là câu hỏi mở. Tuy nhiên, với máy thở thì khác. Đây là sản phẩm tối quan trọng mà thế giới không thể từ chối. “Bài học rút ra là, khủng hoảng luôn mang theo rất nhiều cơ hội và chúng tôi phải lựa chọn đúng, hành động nhanh nhất có thể.”

Trong hai thập kỷ qua, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới. Thu nhập trung bình hàng năm đã tăng hơn sáu lần ghi nhận vào thời điểm trước đại dịch. Cùng lúc đó, ông Vượng cũng xây dựng Tập đoàn của mình đủ để theo kịp sự phát triển của tầng lớp trung lưu. Ngày nay, chiếc ô của Vingroup đã phủ kín chục lĩnh vực khác nhau, đáp ứng đủ mọi nhu cầu của người Việt Nam, từ trẻ nhỏ đến người già. 

Ngày nay, phạm vi kinh doanh của Vingroup đã phủ kín chục lĩnh vực khác nhau, đáp ứng đủ mọi nhu cầu của người Việt Nam, từ trẻ nhỏ đến người già. Ảnh: Yen Duong/Bloomberg.

Một em bé có thể được sinh tại bệnh viện Vinmec, lớn lên trong những căn hộ cao cấp ở Vinhomes, theo học tại trường quốc tế Vinschool rồi tiếp tục tại VinUniversity. Một gia đình có thể lái chiếc VinFast dọc các khu đô thị do Vingroup thiết kế, thẳng đến các khu nghỉ dưỡng cao cấp Vinpearl. Trong đời sống hàng ngày, người ta có thể nói chuyện trên điện thoại Vsmart và mua sắm sản phẩm quốc tế tại trung tâm thương mại Vincom.

Khi chiếc xe đầu tiên của VinFast rời khỏi dây chuyền lắp ráp, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã tuyên bố: “Đây là một ngày tuyệt vời đối với Việt Nam.”

Ông Vượng và Vingroup là minh chứng cho sự phát triển của một đất nước từ kinh tế xã hội chủ nghĩa sang kinh tế định hướng thị trường. Chính phủ Việt Nam rất hoan nghênh sự phát triển và thành công của Vingroup như tinh thần hiện đại hóa của đất nước. Khi chiếc xe đầu tiên của VinFast rời khỏi dây chuyền lắp ráp, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã tuyên bố: “Đây là một ngày tuyệt vời đối với Việt Nam.”

Điều mà ông Vượng và các nhà lãnh đạo hàng đầu Việt Nam luôn khao khát là sự công nhận quốc tế, đặc biệt là từ Mỹ, nền kinh tế lớn nhất thế giới. Ông Vượng cho biết, nhiều người Mỹ vẫn xem Việt Nam là một quốc gia “nghèo, lạc hậu, và không thể có những sản phẩm công nghệ hiện đại”. Việc ra mắt cách thành công các sản phẩm Vingroup trên toàn cầu, dù là xe hơi hay máy thở, đều có thể thay đổi cách thế giới nhìn nhận Việt Nam.

“Chúng tôi muốn làm điều mà mọi người vốn cho là khó khăn, điều mà các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam khác chưa làm được. Đó là nhiệm vụ và cũng là trách nhiệm của chúng tôi để phát triển một thương hiệu Việt Nam mang uy tín thế giới.”

Máy thở có thể là một chiến lược ra mắt toàn cầu hoàn hảo, nếu như Vingroup có khả năng sản xuất theo quy mô mà ông Vượng dự đoán. Nó sẽ giúp giải quyết tình trạng thiếu hụt trên toàn thế giới, dựa trên việc hợp tác với Medtronic, vốn đã nổi tiếng là nhà sản xuất thiết bị y tế hàng đầu. Và nếu máy thở hoạt động tốt, Vingroup sẽ chứng minh khả năng của mình trong việc cung cấp một thiết bị cứu hộ phức tạp, đáng tin cậu. Đây quả là bước tiến tích cực cho một nhà sản xuất xe hơi đầy khát vọng.

Ảnh: Maika Elan/Bloomberg

Công ty đã thiết lập thành công dây chuyền lắp ráp máy thở đầu tiên chỉ trong chưa đầy một tháng, thiết kế ba băng chuyền tùy chỉnh trong nhà máy sản xuất điện thoại. Các kỹ sư của VinFast đảm nhiệm phần thiết kế và đại diện Medtronic tư vấn đào tạo cho nhân công VinSmart, những người đã thành thạo trong chế tác TV và điện thoại thông minh.

“Có rất ít công ty trên thế giới làm được như vậy! Khát vọng của Vingroup thật đáng ngưỡng mộ. Đó sẽ là thắng lợi đưa Việt Nam trở thành một ‘tay chơi’ toàn cầu”. Mark Mobius, vị tỷ phú sáng lập Mobius Capital Partners LLP, người đã đầu tư vào Việt Nam trong một thập kỷ với các các khoản đầu tư cổ phần tư nhân trong nước, khẳng định.

Ông Vượng chia sẻ một vài sự kiện thế giới gần đây đã thúc đẩy kế hoạch mở rộng toàn cầu của ông mạnh mẽ hơn nữa. Vingroup đang tìm kiếm khoảng vài trăm kỹ sư mới để mở trung tâm nghiên cứu VinFast tại Úc, nơi sẽ phát triển các mẫu xe điện tiếp theo của VinFast. Công ty cũng được cho là quan tâm đến việc mua lại một số tài sản của Holden, nhà sản xuất xe hơi Úc sắp bị đóng cửa.

Michael Dunne, Giám đốc điều hành của công ty tư vấn xe hơi tập trung vào thị trường châu Á, ZoZo Go, cho hay: “Ông ấy đang tạo ra những thay đổi bước ngoặt khi các công ty về xe điện cũng đang vận động đổi hướng. Ông ấy có một khát vọng rất lớn, và những khát vọng ấy đều đã được chứng minh qua thực tế.”

Điều ông Vượng làm khiến ta nhớ đến một doanh nhân nổi tiếng khác trong ngành công nghiệp xe hơi: “Đó là Li Shu Fu, ông Dunne tiếp tục, “người đứng đầu nhà sản xuất xe hơi tư nhân lớn nhất Trung Quốc, Geely Cars Holdings Ltd. Nổi tiếng với thương vụ mua lại Volvo từ Ford năm 2010, ông Li đã thống trị thị trường xe hơi Trung Quốc. Cũng giống như ông Vượng, ông Li từng khẳng định khát vọng vươn đến thị trường Mỹ bằng một tuyên bố năm 2006 về kế hoạch xuất khẩu xe hơi Geely sang Mỹ. Tuy nhiên, hơn một thập kỷ sau, cả Geely và hay bất kỳ thương hiệu xe từ Trung Quốc nào khác, đều chưa làm được điều đó.”

Xe điện Vinfast thu hút mọi ánh nhìn tại triển lãm tại Paris.

Ông Vượng từng lãnh đạo Vingroup đi qua nhiều thời điểm khó khăn trước đây. Năm 2011, lạm phát Việt Nam tăng vọt ở mức 23%, thị trường bất động sản chững lại, nhưng công ty bất động sản của Vingroup vẫn ra mắt quy hoạch tổng thể dự án đầu tiên – Vinhomes Riverside, tổ hợp các căn biệt thự sang trọng dọc theo một kênh đào nhân tạo. Tài sản ròng hợp nhất của công ty đã giảm 64% trong năm đó và cùng năm, Vingroup ra đời nhờ sự hợp nhất của công ty bất động sản Vincom với công ty du lịch Vinpearl.

Việc sáp nhập đã đem lại hiệu quả. Doanh thu ròng đạt mức cao kỷ lục vào năm 2012 và lợi nhuận được hồi phục. Kể từ đó, doanh thu tập đoàn đã tăng gấp mười bảy lần, cán mốc 130.800 tỷ VND (5,6 tỷ USD) vào năm 2019. Tập đoàn vừa tái cấu trúc vào năm ngoái, từ bỏ kế hoạch thành lập hãng hàng không tư nhân và bán phần lớn các cửa hàng tiện lợi cũng như lĩnh vực kinh doanh nông nghiệp.

Ông Vượng cho biết: “Các lĩnh vực kinh doanh mà Tập đoàn đang tiếp tục điều hành là những lĩnh vực có tiềm năng lớn nhất. Chúng tôi sẽ không thay đổi chiến lược kinh doanh mà sẽ chỉ điều chỉnh một số kế hoạch ngắn hạn nếu suy thoái kinh tế toàn cầu diễn ra.”

Ông Vượng sở hữu sự tự tin của một người giàu kinh nghiệm trong nắm bắt và định hình rõ ràng mong muốn của người tiêu dùng. Trong lần thành công đầu tiên của mình, ông đã bán được mì ăn liền Việt Nam cho người dân Ukraine, vốn quen với món borscht (một món ăn Ukraina) và bánh bao. Trong thời gian du học với học bổng tại Moscow, ông đã đến các trung tâm thương mại để trình diễn nấu món “súp chỉ cần cho thêm nước”, và tặng hàng trăm gói mì ăn liền miễn phí.

“Và cuối cùng, chúng tôi đã thuyết phục được người dân Ukraine”, ông Vượng nói. Kinh doanh mì ăn liền thậm chí đã trở thành một sản phẩm chủ lực trong các gia đình Đông Âu và cuối cùng được Nestle SA mua lại với giá được cho là 150 triệu USD.

Năm 2000, ông Vượng trở về Việt Nam với tiền lãi từ việc bán mì và cơ hội bắt đầu rộng mở trước mắt ông. “Cơ sở hạ tầng của Hà Nội quá lỗi thời so với thế giới, với chỉ một vài tòa nhà cao tầng và khách sạn năm sao. Tôi đang có tiền. Nếu xe hơi đầu tư và không sinh lời, thì ít nhất thành phố cũng sẽ thêm những tòa nhà lớn, đẹp đẽ”.

Bên trái: Phòng khách điều hành tại khách sạn VIP Luxury Landmark 81 tại Thành phố Hồ Chí Minh; bên phải: Người đi bộ dọc theo một hồ nhân tạo trong khu phức hợp Vinhome Riverside ở Hà Nội – Ảnh: Yen Duong/Bloomberg

Trong vòng ba năm, ông khai trương khách sạn cao cấp đầu tiên tại Việt Nam, Vinpearl Resort & Spa tại Hòn Tre, Nha Trang, kết nối đất liền với đảo bằng một tuyến cáp dài hai dặm trên biển và giới thiệu công viên nước và sân golf 18 lỗ đầu tiên Việt Nam tại Vinpearl Nha Trang.

Sau đó, ông Vượng bắt đầu thành lập công ty bất động sản và sáp nhập để trở thành Vingroup, xây dựng các khu chung cư hiện đại cùng siêu thị, trường học và trung tâm thương mại. Năm ngoái, chỉ trong vòng 17 ngày, Tập đoàn đã bán 10.000 căn hộ tại Vinhomes Grand Park, một dự án bất động sản ven sông nằm ở trung tâm thương mại của TP.HCM. Các dự án bất động sản phát triển bao quanh Landmark 81, tòa nhà chọc trời cao nhất Việt Nam, cũng là tài sản của Vingroup.

Tháng 9 năm 2017, ông Vượng tuyên bố kế hoạch sản xuất xe hơi. Chín tháng sau, ông tiếp tục công bố kế hoạch cho VinSmart, công ty sản xuất thiết bị điện tử thông minh. Khát vọng và tốc độ thực hiện của ông khiến cho nhiều người theo dõi tập đoàn phải kinh ngạc, và tất nhiên, cả những đối tác.

Ảnh: Yen Duong/Bloomberg

Stephen Wyatt, Trưởng đại diện Việt Nam của Jones Lang LaSalle Inc., người đã định giá cho Vinhomes trước đợt chào bán công khai năm 2018. “Nếu làm việc với họ thì phải làm theo cách của họ. Mọi thứ cần phải hoàn thành xong trong khoảng thời gian rất ngắn, bất kể phạm vi công việc là bao nhiêu. Tôi từng nhận được các cuộc gọi vào giữa đêm để hỏi về một kết quả báo cáo hoặc một công việc nào nào đó chưa hoàn thành.”

VinFast đã giới thiệu 3 mẫu xe hơi chạy xăng vào năm ngoái và ngay lập tức nhận được hơn 17.000 đơn đặt hàng. Tháng 11/2020, VinFast lên kế hoạch ra mắt chiếc xe hơi điện đầu tiên, một chiếc SUV crossover, tại Triển lãm xe hơi Los Angeles (Mỹ). Pin xe được hợp tác chế tạo cùng LG Chem, đem lại khả năng chạy đến 500km cho mỗi lần sạc cho chiếc xe VinFast, ít hơn chỉ khoảng 15% so với Model S của Tesla. Gần đây, truyền thông trong nước cũng đã phát hiện ra một nguyên mẫu VinFast EV khác có hai cửa coupe trên đường phố Hà Nội. Công ty cho biết sẽ thử nghiệm xe vào mùa đông và ra mắt thị trường vào mùa hè năm sau.

Theo ông Dunne: “Kế hoạch xuất khẩu xe điện sang Mỹ vào năm 2021 hoặc 2022 của Vingroup là vô cùng thách thức. Các chứng nhận về an toàn, môi trường và các quy định khác của Mỹ sẽ kéo dài ít nhất hai đến ba năm, đó là chưa kể không biết Vingroup đã bắt đầu quá trình này hay chưa.” Trong khi đó, cơ quan bảo vệ môi trường của Mỹ từ chối đưa ra thông tin về giấy tờ đã nộp của công ty.

Ảnh: Maika Elan/Bloomberg

Bên cạnh đó, còn nhiều câu hỏi cần được trả lời. Tesla Inc., cái tên dẫn đầu trong nhóm các nhà sản xuất xe hơi điện tại Mỹ, vẫn chưa tạo được lợi nhuận ròng hàng năm. Một loạt các công ty xe điện của Trung Quốc cũng “mắc kẹt trong hoàn cảnh tương tự”. “Bạn không chỉ vào thị trường Mỹ và còn phải làm thật nhanh chóng”, ông Dunne cho hay.

Các cơ quan xếp hạng toàn cầu đang đặt nghi vấn liệu Vingroup có đang phát triển quá nhanh hay không. Mùa thu năm ngoái, cả Xếp hạng toàn cầu của S&P và Xếp hạng Fitch đều trích dẫn mối lo ngại rằng tập đoàn đang phụ thuộc quá lớn vào tài sản tiền mặt của mình, đóng phần lớn lợi nhuận của Vingroup, để tài trợ cho các dự án mới. Nợ phải trả quý I của công ty là 291 nghìn tỷ VND (12,5 tỷ USD) bao gồm các khoản vay, thanh toán trái phiếu và thuế, tăng 37% so với một năm trước.

Một vài người khác tự hỏi có phải thế lực của Vingroup đang quá lớn để có thể sụp đổ. Tổng giá trị của Vingroup trên thị trường ở mức khoảng 28 tỷ USD, tương đương 16% tổng giá trị giao dịch của tất cả các công ty niêm yết tại Việt Nam. Khi doanh số công ty giảm khoảng ⅓ trong quý đầu 2020, cổ phiếu cùng thị trường đều giảm theo.

Ông Lê Hồng Hiệp, một chuyên gia về kinh tế và chính trị của Việt Nam tại Viện ISEAS-Yusof ở Singapore, cho biết: “Có một rủi ro về mặt đạo đức nếu bất kỳ một tập đoàn nào tin rằng họ đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế đến mức họ phải chịu nhiều rủi ro hơn, và khi đó chính phủ sẽ luôn giúp đỡ họ. Đây là vấn đề chung với các công ty hàng đầu khác ở châu Á. Nếu Vingroup sụp đổ, chính phủ và cả quốc gia sẽ phải gánh chịu rất lớn.”

Gần đây ông Vượng cũng vừa đặt mua một chiếc tàu ngầm DeepView 24 để phục vụ tại Vinpearl Nha Trang. Ảnh: Triton.

Ông Vượng không phủ nhận rằng “bất kỳ công ty nào cũng có thể sụp đổ” và tập đoàn của ông đã thực hiện các kịch bản dự phòng trong trường hợp thị trường bất động sản sụp đổ như năm 2009 và lên kế hoạch thoái vốn trong nhóm. Hiện tại, thị trường bất động sản Việt Nam dự kiến sẽ tăng trưởng nhẹ và Vingroup đang phát triển các khu bất động sản công nghiệp để đón đầu các nhà đầu tư chuyển dịch sản xuất từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Với những ai còn nghi ngờ về khát vọng đưa xe hơi điện ra thế giới của Vin, ông Vượng nhắc lại cách VinFast đã biến một đầm lầy thành nhà máy sản xuất xe hiện đại với dây chuyền tự động và khả năng bàn giao xe trong vòng 21 tháng như thế nào. Đó là kỳ tích mà rất ít người nghĩ Vingroup có thể làm được cho đến khi dự án hoàn thành.

Hiện tại, nhà máy điện thoại sẽ tận dụng nền tảng kim loại, nhựa và chất bán dẫn silicon đang có để triển khai chế tạo máy thở với khoảng 70% nguyên liệu có nguồn gốc địa phương. Chỉ có khoảng 85 công nhân sản xuất cho 160 máy thở đầu tiên và công ty đang chờ sự phê duyệt từ Chính phủ để đẩy mạnh sản xuất.

Theo ông Nguyễn Minh Tuấn – người đứng đầu bộ phận tại bộ y tế phụ trách điều chỉnh máy thở của Vingroup, hai mô hình máy thở của Vingroup đã “đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật ban đầu” và Vingroup chỉ chờ kết quả của các thử nghiệm lâm sàng trong tháng này để cấp phép sản xuất hàng loạt. 

Ông Vượng cho biết, giá hiện tại của máy thở thấp hơn chi phí sản xuất. “Mục đích của việc sản xuất máy thở hoàn toàn là đóng góp cho xã hội vào thời điểm quan trọng này và chúng tôi không có kế hoạch mở rộng phân khúc này.”

Ông Vượng là một người dân yêu nước chính hiệu. Ông muốn các công ty của mình tiếp tục bổ sung vào danh mục các sản phẩm “đầu tiên” cho Việt Nam. “Tôi luôn nói với đồng nghiệp của mình: ‘Đừng để cuộc sống trôi qua vô nghĩa hay đến cuối đời, bạn không có gì để nhớ hay kể lại. Sẽ đau khổ biết bao khi nhận ra chúng ta rốt cuộc không tạo thêm được bất kỳ giá trị nào cho cuộc sống.”