Một phần thế giới nghệ thuật bị đảo lộn. Lật ngược “Thành phố New York”. Biến “Ngôi làng Breton dưới tuyết” thành “thác Niagara”. Hay “Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaques” lộn ngược ở London.

Bạn ngược, chúng tôi không ngược. Những tác phẩm của nghệ sỹ người Đức sinh năm 1938 – Georg Baselitz, tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại Albertinum, thành phố Dresden, Đức. Ảnh: Robert Michael/AFP qua Getty Images. Nguồn: apollo-magazine.com

Việc treo ngược tác phẩm nghệ thuật đôi khi là một vấn đề phức tạp và bí ẩn. Việc sửa chữa những vấn đề này cũng không hề dễ như trở bàn tay. Việc đảo ngược một tác phẩm nghệ thuật lại có khi chưa hẳn là một lỗi lầm nghiêm trọng.

Piet Mondrian, “New York City I” (1941)

Để chuẩn bị cho cuộc triển lãm hồi tưởng quy mô lớn “Mondrian.Evolution” (29.10.2022 – 12.02.2023) tại Bảo tàng Kunstsammlung ở thành phố Düsseldorf (Đức), giám tuyển Susanne Meyer-Büser đã tiến hành nghiên cứu một tác phẩm từ bộ sưu tập của bảo tàng, “New York City I” (1941).

Trong quá trình, họ bắt gặp một bức ảnh chụp studio năm 1944 của Piet Mondrian (1872-1944), cho thấy tác phẩm “New York City I” (1941) xuất hiện với đường kẻ màu xanh lam ở trên cùng. Đó là dấu hiệu khiến phía bảo tàng nhận ra rằng họ đã treo lộn ngược tác phẩm suốt hàng thập niên qua.

“New York City I” (1941) của Piet Mondrian, với đường kẻ màu xanh lam ở dưới cùng, tại triển lãm “Mondrian. Evolution” ở Bảo Tàng Kunstsammlung Nordrhein-Westfalen K20. Ảnh: dpa/theo monopol-magazin.de

Tuy nhiên, phía bảo tàng cũng nhận định, các dải keo màu đã bị hao mòn qua thời gian, việc xoay “New York City I” trở về đúng chiều là quá rủi ro, và dễ khiến tuổi thọ của tác phẩm này bị rút ngắn nhanh chóng. Vì vậy, “thành phố New York của Mondrian” vẫn tiếp tục bị lộn ngược trong triển lãm.

Theo giám tuyển Meyer-Büser, sai lầm này xảy ra vì “bức tranh không có chữ ký“. Cô cũng cho biết thêm: “… Nếu tôi lật lại tác phẩm, có nguy cơ tôi sẽ phá huỷ nó. Việc treo nhầm giờ cũng là một phần lịch sử của bức tranh“.

Piet Mondrian, “New York City I” (1941), ảnh bên phải đặt đúng chiều của tác phẩm. Ảnh: Walter Klein © Mondrian/Holtzman Trust

> Tìm hiểu thêm: Một tác phẩm của Piet Mondrian đã bị treo ngược suốt hơn 70 năm qua

Paul Gauguin, “Breton village under snow” (1894)

Sau khi Paul Gauguin (1848-1903) qua đời, một bức tranh phong cảnh đã được đưa ra đấu giá ở Tahiti – hòn đảo lớn nhất của Polynésie thuộc Pháp. Theo một người bạn của nghệ sỹ, Victor Segalen, người có mặt tại buổi đấu giá và đã mua bức tranh với giá vài xu, cho biết người bán đã đặt ngược bức tranh và gọi tên nó là “Niagara falls”.

Khi “Ngôi làng Breton dưới tuyết” (1894) của Paul Gauguin được gọi là “Niagara falls”

Sau khi mua nó, Segalen xoay bức tranh và phát hiện phong cảnh được miêu tả rõ ràng là những ngôi nhà phủ tuyết ở vùng nông thôn Breton, hoá ra chẳng có dòng nước chảy xiết trừu tượng nào của ghềnh thác xa xôi ở Mỹ. Sau đó, tác phẩm được gọi dưới tên là “Breton village under snow” và được mua lại bởi Bảo tàng Orsay, Paris, Pháp. Bức tranh hiện vẫn thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Orsay.

Paul Gauguin, “Ngôi làng Breton dưới tuyết” (1894), bên phải là cách treo đúng. Ảnh: Autour de l’impressionnisme

Paul Gauguin, “Ngôi làng Breton dưới tuyết” (1894)

Mark Rothko, “Black on Maroon” (1958)

“Black on Maroon” (1958) là một trong loạt ba bức tranh sơn dầu do Mark Rothko (1903-1970) vẽ vào năm 1958-1959, được thực hiện theo uỷ thác của Nhà hàng Bốn Mùa, tại Tòa nhà Seagram nằm trên Đại lộ Park, New York, Mỹ. Ý niệm của Rothko trong loạt tác phẩm này càng lúc càng trở nên u ám. Theo Tate Gallery, nghệ sỹ từng cho biết: “Sau một thời gian, tôi nhận ra rằng những bức tường của Michelangelo trong phòng cầu thang của Thư viện Medicean ở Florence đã ảnh hương nhiều đến tôi từ trong tiềm thức. Ông ấy đã đạt được loại cảm giác mà tôi đang theo đuổi… “.

Loạt tranh này cuối cùng đã không treo tại nhà hàng, điều này được cho là vì Mark Rothko không nghĩ rằng đó là nơi thích hợp cho các tác phẩm. Năm 1965, nghệ sỹ đề nghị tặng chúng cho Tate Gallery; điều này đã được xác định vào năm 1969. Vào đúng ngày giao hàng năm 1970, người ta tìm thấy Mark Rothko đã chết trong xưởng vẽ của ông.

Mark Rothko, “Black on Maroon” (1958), treo theo chiều ngang

Theo Artsy, những bức tranh “Black on Maroon” được Mark Rothko quyết định tặng cho Tate Gallery không lâu trước khi ông tự sát vào năm 1970. Bức tranh “Black on Maroon” (1958) thường xuyên được Tate Gallery thay đổi cách treo, chiều ngang hoặc dọc, trong suốt nhiều năm. Ban đầu, Tate Gallery treo “Black on Maroon” (1958) theo chiều ngang dựa theo chiều của chữ ký và một dòng chữ ở mặt sau bức tranh. 9 năm sau sự ra đi của Mark Rothko, sau một cuộc triển lãm mới, những người phụ trách Tate Gallery đã dựng các phiên bản “Black on Maroon” theo chiều dọc. Năm 1987, “Black on Maroon” (1958) quay trở lại theo chiều ngang, rồi lại chiều dọc.

Chữ ký và dòng chữ ở mặt sau bức tranh “Black on Maroon” (1958)

Giám đốc Vicente Todoli của Tate Modern từng trả lời trên tờ The Guardian về việc treo ngang bức tranh “Black on Maroon” (1958), và lưu ý rằng nghệ sỹ “chưa bao giờ đưa ra hướng dẫn dứt khoát về định hướng của chúng, ngoại trừ trong chứng thư tặng quà cho Tate Gallery, nêu rõ chúng là những bức tranh khổ dọc. Đáng buồn thay, Rothko qua đời vào năm 1970, trước khi những bức tranh ông tặng cho Tate được đặt tại phòng trưng bày. Đây là lý do tại sao “Black on Maroon” năm 1958 và “Black on Maroon” năm 1959 đã trở thành tâm điểm của rất nhiều cuộc nghiên cứu và tranh luận.”

Mark Rothko, “Black on Maroon” (1958), theo chiều dọc

Mark Rothko, “Black on Maroon” (1959), theo chiều ngang

Mark Rothko, “Black on Maroon” (1959), theo chiều dọc

Salvador Dalí, “Cuatro mujeres de pescadores en Cadaqués” (1928)

5 năm sau khi Salvador Dalí (1904-1989) qua đời, tại triển lãm “Dalí: The Early Years” của phòng trưng bày Hayward ở London (Anh), một vị khách cảm thấy dường như một trong những bức tranh đã bị lộn ngược. Martin Bailey, một nhà báo và nhà sử học nghệ thuật, đã đề cập vấn đề này với giám tuyển triển lãm Ana Beristain của Bảo tàng Nghệ thuật Reina Sofia.

Bà Beristain đã đáp rằng, “những vị khách từng đến nhà Dalí nói rằng họ đã nhìn thấy nó như cách nó được treo ở London“. Nhưng khi bà hỏi ý kiến Antoni Pitxot, giám đốc Bảo tàng-Nhà hát Dalí ở thành phố Figueres, quê hương của nghệ sỹ, ông cho biết tác phẩm trừu tượng “Cuatro mujeres de pescadores en Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaqués) năm 1928 của Dalí thực sự đã “lộn ngược ở London”.

Salvador Dalí, “Cuatro mujeres de pescadores en Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân Cadaqués) (1928); theo chiều lộn ngược. Nguồn ảnh: wikiart.org

Ông Pitxot, bạn thân của Salvador Dalí, là một trong số ít người quen thuộc với tác phẩm này trong nhiều năm, khi nó vẫn nằm trong bộ sưu tập tư nhân của Dalí cho đến khi nghệ sỹ qua đời. Theo Pitxot, Dalí nói với ông rằng đã vẽ những người phụ nữ này tại ngôi nhà nhìn ra bãi biển của nghệ sỹ, ở thị trấn Cadaqués, tỉnh Girona, Tây Ban Nha. Khi nhìn những người phụ nữ vá lưới ngồi hướng ra biển với hai chân dang rộng, Dalí nghĩ rằng họ trông giống như những con cua.

Salvador Dalí, “Cuatro mujeres de pescadores en Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân Cadaqués) (1928). Tác phẩm hiện được trưng bày tại Phòng 206.01 – Dalí, Underwater Landscapes, Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Reina Sofia, Tây Ban Nha. Nguồn ảnh: flickr/rmunoz_yeti

Và tại sao bức tranh lại được gọi là “Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaques”, khi dường như chỉ có ba “con cua” màu cam, giám tuyển Beristain cho rằng có thể là một sự nhầm lẫn khác. Tên của của bức tranh từng được xem xét thay đổi, cho nên, “Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaqués” còn được biết với một cách gọi khác là “Ngư dân ở Cadaqués” (Fishermen in Cadaqués).

Salvador Dalí, “Cuatro mujeres de pescadores en Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân Cadaqués) (1928), bên phải là cách treo đúng © Salvador Dalí, Gala-Salvador Dalí Foundation/DACS, London 2022

Theo lời giới thiệu của tác giả Paloma Esteban Leal, cho tác phẩm “Cuatro mujeres de pescadores en Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaques), đăng trên trang web của Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Reina Sofia, Tây Ban Nha:

Khi Salvador Dalí định cư ở Paris vào năm 1928, đã có một sự thay đổi đáng chú ý trong thế giới nghệ thuật của ông, bởi vì ngay khi đến đây, ông đã tiếp xúc với những người theo Chủ nghĩa Siêu thực. Để bắt đầu, ông ấy đã kết hợp những bức tranh thiên về tượng hình với những bức tranh khác gần như hoàn toàn trừu tượng. Những tác phẩm về sau cho thấy sự ảnh hưởng từ tác phẩm của Jean Arp và Yves Tanguy, mặc dù người ta cũng có thể nhận ra những dấu hiệu đầu tiên về sự ám ảnh tình dục mà sẽ chi phối quá trình sáng tác tiếp theo đó của ông. Thời kỳ này đã tạo ra các tác phẩm như “Cuatro mujeres de pescadores de Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaqués), “Composición abstracta” (Sáng tác trừu tượng) và “Sin título” (Vô đề), tất cả đều có niên đại 1928 và tất cả đều thuộc Bảo tàng Reina Sofía.

Trái sang phải: các tác phẩm “Sin título” (Vô đề), “Cuatro mujeres de pescadores de Cadaqués” (Bốn người vợ của ngư dân ở Cadaqués) và “Composición abstracta” (Sáng tác trừu tượng) của Salvador Dalí; Ảnh chụp 3 bức tranh lần đầu được trưng bày cùng nhau, tại Phòng 206.01 – Dalí, Underwater Landscapes, Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Reina Sofia, Tây Ban Nha. Nguồn ảnh: revistadearte.com

Vincent Van Gogh, “Long Grass with Butterflies” (1890)

Năm 1965, một học sinh mười lăm tuổi khi đến thăm Phòng trưng bày Quốc gia London (Anh), đã nhận thấy bức tranh “Long Grass with Butterflies” (Cỏ và Bướm) của Vincent Van Gogh dường như đã bị treo ngược.

Sau khi được thông báo, các nhân viên cho biết bức tranh đã được gỡ xuống để chụp ảnh và bị lộn ngược khi treo trả lại. Sự cố lộn ngược này chỉ xảy ra khoảng 15 phút.

Vincent Van Gogh, “Long Grass with Butterflies” (1890), nếu như bị lộn ngược.

Cần biết thêm, bức “Long Grass with Butterflies” này của Van Gogh sẽ là một trong những tác phẩm chủ đạo của cuộc triển lãm lưu diễn châu Á năm 2023-2024, mang tên “Botticelli to Van Gogh: Masterpieces from the National Gallery”. Triển lãm sẽ mở màn đầu tiên tại Bảo tàng Thượng Hải, Trung Quốc, từ ngày 17 tháng 1 đến ngày 7 tháng 5 năm 2023. Hai địa điểm khác vẫn chưa được công bố.

Tiến sĩ Gabriele Finaldi, giám đốc Phòng trưng bày Quốc gia ở London, mô tả triển lãm này là một “Phòng trưng bày Quốc gia thu nhỏ”, bao gồm 52 tác phẩm trải dài từ thời kỳ Phục hưng Ý vào những năm 1500, đến Chủ nghĩa Hậu ấn tượng vào cuối thế kỷ XIX.

Van Gogh, “Grass and Butterfly” (1980), ảnh bên phải là cách treo đúng. © Heritage Image Partnership Ltd/Alamy

Vincent Van Gogh, “Long Grass with Butterflies” (1890). Nguồn ảnh: pinterest/paulinethierry4

Nguồn: ilgiornaledellarte.com, artsy.net, museoreinasofia.es, nytimes.com, ocula.com