Tingatinga là một loại hình nghệ thuật đặc trưng của Tanzania, một đất nước từ miền Đông châu Phi. Nó khởi nguồn từ những tác phẩm của họa sĩ Edward Tingatinga (1932 – 1972), người bắt đầu vẽ động – thực vật vào năm 1968 bằng cách sử dụng vật liệu đơn sơ như sơn xe đạp. 

Edward Tingatinga, White Birds Sitting in the Tree, 1970. Art History Project.

Công việc của Edward Tingatinga sớm được công nhận nhờ vẻ ngoài siêu thực và ngây thơ của tạo hình, và có nét gì đó tương tự như tác phẩm của Henri Rousseau. Chỉ khoảng 4 năm sau khi Tingatinga qua đời (1972), một loạt nghệ sĩ đã tham gia góp phần hoàn thiện cho di sản nghệ thuật của ông và duy trì sự nổi tiếng này cho đến những năm 1990, khi những hướng đi mới bắt đầu xuất hiện.

Tingatinga: Ý niệm nguyên bản hay cảm hứng truyền thống?

Edward Tingatinga. Ảnh: Jesper Kirnaes.

Hiện nay vẫn còn khá nhiều tranh cãi liên quan đến nguồn cảm hứng mà Edward Tingatinga nương tựa. Nhiều học trò của ông cho rằng đó là ý niệm sáng tạo nguyên bản, nhưng nghiên cứu học thuật lại không thể nào từ chối sự giống nhau giữa tác phẩm của họa sĩ với những bức vẽ trên đá của châu Phi hay những hình thức biểu đạt nghệ thuật truyền thống khác.

Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng Tingatinga đã hoạt động sáng tạo trong thời kỳ mà điều quan trọng là nghệ sĩ phải khai thác nguồn cảm hứng đến từ nội tại hay văn hóa châu Phi.

Tingatinga bắt đầu vẽ tranh chỉ 7 năm sau khi Tanzania giành được độc lập và giống như bất kỳ quốc gia nào khác, đất nước này cần những nghệ sĩ và nhà thơ có thể giúp định hình và “đối đầu” cá tính với những cường quốc thuộc địa phương Tây trước đây. Trong thế kỷ 19 ở châu Âu, khi nhiều quốc gia giành được độc lập, các nhà thơ và họa sĩ nội địa đã xuất hiện. Họ được coi là những nhà phác họa tốt nhất cho “tinh thần dân tộc”.

Edward Tingatinga, Họa sĩ quốc gia?

Edward Tingatinga, Untitled, 1972. Art History Project.

Có lẽ, Tingatinga đã thừa nhận vai trò quan trọng của những bức tranh cá nhân trong bầu không khí văn hóa mới vào những năm 1960. Đây có thể là ý nghĩa cho việc ông đã duy trì phong cách nghệ thuật của mình bằng việc truyền dạy kinh nghiệm, bao gồm người anh cùng cha khác mẹ Simon Mpata, người đã đưa nghệ thuật Tingatinga đến ngày nay.

Tác phẩm của ông được những người châu Âu đến thăm và sinh sống tại Tanzania ưa chuộng. Một phần vì tò mò, một phần do sự phổ biến của chủ nghĩa nguyên thủy pha trộn trong tác phẩm hiện đại, một phần nhờ phong cách ngây thơ siêu thực khác biệt của Tingatinga.

Sử dụng vật liệu làm bình luận xã hội

Edward Tingatinga, Leopard. Contemporary African Art.

Khi bắt đầu vẽ tranh lần đầu tiên vào năm 1968, Edward Tingatinga đã sử dụng các vật liệu như hình vuông masonite, mảnh gốm và sơn xe đạp (bicycle paint). Có lẽ ông ấy không đủ tiền để sử dụng những vật liệu tốt hơn. Nhưng đây cũng có thể là phương tiện bình luận gián tiếp về tình hình Tanzania sau khi giành được độc lập. Việc sử dụng các vật liệu đơn sơ như vậy, ngoài mục tiêu thử nghiệm, có thể đặt câu hỏi về tình trạng của nghệ sĩ trong những thời điểm không chắc chắn.

Theo một nghĩa khác, việc sử dụng vật liệu này cũng ám chỉ các loại hình nghệ thuật truyền thống của châu Phi, sử dụng các nguồn tự nhiên sẵn có theo những cách thú vị, chẳng hạn như khay giỏ của người Sudan được dệt bằng sợi thực vật tự nhiên. Mặc dù nhiều nghệ sĩ phương Tây kết hợp những yếu tố nghệ thuật châu Phi vào tác phẩm của họ trong nửa đầu thế kỷ 20, nhưng thực hành của Edward Tingatinga đã rẽ một lối đi riêng thông qua cách ông tạo ra chúng.

Edward Tingatinga, Peacock, 1972. Contemporary African Art.

Việc Tingatinga lựa chọn chủ đề cũng thể hiện những nhận xét gián tiếp bên ngoài lĩnh vực nghệ thuật. Ông chủ yếu vẽ những con vật đại diện cho châu Phi dù thế hệ học trò sau này đã mở rộng phạm vi đối tượng và nghiêng nhiều hơn về nhân vật trang trí. Sự hạn chế đối tượng này của người sáng lập phong trào nghệ thuật Tingatinga có thể được hiểu theo hai cách:

1/ Tingatinga coi động vật là yếu tố tiêu biểu nhất cho đất nước và lục địa của mình, bởi vì cuộc sống của người dân ở châu Phi hòa nhập với động vật (có thể nhiều hơn những khu vực khác trên thế giới).

2/ Sự phê phán đối với những người phương Tây ngưỡng mộ các tác phẩm của ông, những cá nhân không thể hiểu cách diễn đạt của người châu Phi, bao gồm các chủ đề phức tạp hơn.

Ngày nay, các tác phẩm của Edward Tingatinga vẫn khiến nhiều người xem phải kinh ngạc vì đằng sau tạo hình nom vẻ ngây thơ lại ẩn chứa thông điệp gì đó bí ẩn hay đôi phần chế diễu, mang tính lên án.

Tingatinga ngày nay

Sau khi Edward Tingatinga qua đời vào năm 1972, những học trò của ông và nhiều người khác đã tiếp tục vẽ theo phong cách Tingatinga, được cả du khách và các nhà sưu tập trên khắp thế giới yêu thích và công nhận.

Triển lãm Tingatinga đầu tiên diễn ra bên ngoài đất nước Tanzania là ở Đan Mạch vào năm 1974 tại Bảo tàng Quốc gia Copenhagen.

Năm 2010, một cuộc triển lãm khác được tổ chức bởi thorupART phối hợp với Hiệp hội Nghệ thuật Koge Bugt. Đây vừa là một cuộc hồi tưởng về di sản và quá trình sáng tạo của Edward-Saidi Tingatinga vừa giới thiệu các tác phẩm mới của phong trào, chủ yếu là những bức tranh trên canvas.

Các bức tranh Tingatinga vẫn được thực hiện theo truyền thống trên masonite, sử dụng nhiều lớp sơn xe đạp, tạo ra màu sắc rực rỡ và có độ bão hòa cao. Nhiều yếu tố của phong cách có liên quan đến yêu cầu của thị trường định hướng khách du lịch; ví dụ, các bức tranh thường nhỏ để dễ dàng vận chuyển, và các chủ đề nhằm thu hút người châu Âu và châu Mỹ (ví dụ: các loài động vật hoang dã). Bản thân các bức vẽ vừa ngây thơ vừa biếm họa, vừa hài hước vừa châm biếm rõ ràng.

Tham khảo từ DailyArt, Hisour, Contemporary-african-art…