Mang trong mình dòng máu Kachin quả cảm, nghệ sĩ Myanmar Ko Z đã thành công trong việc đưa phong trào nghệ thuật đương đại Kachin ra quốc tế, đồng thời được tôn kính vì những đóng góp to lớn trong vấn đề bảo tồn thiên nhiên và nhân quyền.

Ko Z GUITAR PLAYER, 44 x 44 inches, ac trên canvas, 2005

Ko Z là nghệ sĩ đến từ vùng dân tộc thiểu số ở phía Bắc Myanmar. Tên gốc của anh là Zahkung Hkawng Gyung, trong đó, Zahkung là tên một gia tộc. Cũng như những người con Kachin có nguồn gốc từ cao nguyên Tây Tạng, Ko Z tự nhận mình là một Kitô hữu, tuy nhiên vẫn tiếp tục thực hiện các nghi lễ truyền thống hàng ngày để xoa dịu tinh thần mà cư trú trong tự nhiên.

Dự án sắp đặt Ko Z KACHIN’s IDPS Room/ refugee camps

Bang Kachin có biên giới dài với Trung Quốc. Ngoài vị trí chiến lược đắc đạo, khu vực này còn sở hữu tài nguyên thiên nhiên phong phú, bao gồm ngọc bích, mỏ vàng, gỗ và thủy điện. Kể từ khi giành độc lập vào năm 1948, người dân Kachin đã chịu đựng tình trạng nội chiến kéo dài cũng như nhiều cuộc di dân. Thỏa thuận ngừng bắn, được duy trì từ năm 1994 đến năm 2011, đã bị phá vỡ sau khi quân đội Myanmar tiến hành cuộc tấn công bất ngờ vào tháng 6 tháng năm 2011. Kể từ đó, 100.000 người dân Kachin phải di dời.

Ko Z: Nghệ thuật khởi sinh từ suối nguồn thân phận và Mẹ thiên nhiên

Bài thơ a shape of my soul is square của Ko Z

Sinh năm 1973, Ko Z thích vẽ từ nhỏ. Đối với anh, không có ngày nào trôi qua mà anh không vẽ phác thảo với những đường nét và nhân vật. Hội họa là niềm đam mê hay nỗi mê hoặc của anh. Nghệ thuật mang đến cho Ko Z sự tự do trọn vẹn về tinh thần lẫn thể chất. Đó là lý do vì sao anh trở thành nghệ sĩ.

Khi vẽ tranh, Ko Z cảm thấy tâm trí của mình đang bay. Tác phẩm nghệ thuật trưng bày đầu tiên của anh là bức tranh khổ lớn 3m x 6m, được tạo ra cho sự kiện của Kachin Baptist Association khi anh mới 18 tuổi. Từ đó, anh bắt đầu sự nghiệp như một nhà thiết kế đồ họa và họa sĩ. Sau đó 5 năm, anh sáng tác một bức tranh hoành tráng khác cho Lễ hội Văn học Kachin Centenary, diễn ra ở Mandalay.

Từ năm 1991, Ko Z đã viết tiểu luận, sáng tác thơ và làm phim hoạt hình. Anh theo học tại University of Culture ở cố đô Yangon nhưng quyết định bỏ vì không hài lòng với chương trình học. Triển lãm cá nhân đầu tiên của anh diễn ra vào năm 2005 tại Phòng trưng bày Lokanat, Yangon. Việc kiểm duyệt khắc nghiệt khiến hai bức tranh bị cấm. Cùng năm đó, anh bắt đầu hoạt động nghệ thuật trình diễn.

Thân phận ảnh hưởng nhiều đến quá trình sáng tác của Ko Z

Mặc dù sinh ra ở bang Shan, nhưng Ko Z mang trong mình dòng máu Kachin 100%. Tất cả họ hàng của anh đều sinh ra và lập nghiệp ở bang Kachin, từ đó mà anh thấm nhuần bản sắc Kachin tận tâm can, linh hồn. Anh sống và làm việc ở Yangon từ năm 1993 nhưng đến thăm bang Kachin vài lần trong năm.

Ko Z cho rằng nghệ thuật không nhất thiết phải gắn liền với bản sắc chủng tộc vì bất cứ cảm xúc cá nhân nào cũng có thể là nguồn cảm hứng. Tuy nhiên, thân phận ảnh hưởng rất nhiều đến quá trình thực hành nghệ thuật của anh.

Ko Z LIFE(2), 71 X 36 inches, ac trên canvas, 2005

Như đã đề cập, hai bức tranh lớn đầu tiên của anh được tạo ra cho hai sự kiện văn hóa lớn của người Kachin. Trong các họa phẩm của mình, anh thích sử dụng những màu sắc lấy cảm hứng từ những cột gỗ truyền thống dựng lên trong lễ hội Kachin Manau. Hơn nữa, hầu hết các tác phẩm của Ko Z cũng dựa trên những phản ánh về tiến trình hòa bình Myanamar và tình hình ở bang Kachin.

PEACE, JUSTICE and FREEDOM #3, 375mm x 555mm, ac trên giấy, 2020

Nghệ thuật của Ko Z không chỉ toát lên suối nguồn thân phận mà ở đó còn là suối nguồn Mẹ thiên nhiên. Như nghệ sĩ chia sẻ, tất cả tuôn chảy trong dòng máu của anh.  Lòng trắc ẩn trước vẻ đẹp tráng lệ của Mẹ thiên nhiên lấy cảm hứng từ di sản tổ tiên, điều đó xuất phát từ nguồn gốc dân tộc Kachin và từ thời thơ ấu của người nghệ sĩ.

Giống như hầu hết đứa trẻ hồi ấy, Ko Z dành nhiều thời gian quanh quẩn trong rừng. Anh yêu sự sống vạn vật từ chim chóc, cỏ cây đến những bông hoa chớm nở hay úa tàn. Anh thường sử dụng vật liệu tự nhiên trong các tác phẩm sắp đặt và trình diễn. Đối với triển lãm tại Art Stage Singapore, anh đã đến Botanical Garden với Marie-Pierre (chủ nhân Intersections Gallery) và sau vài cuộc trao đổi với kiểm lâm viên, anh được phép thu thập những cành cây và sử dụng chúng cho việc lắp đặt tác phẩm Red Peace.

Những cây cột ở Manau Festival.

Ngày nay, vì lòng tham vô đáy của con người, môi trường đang bị tàn phá dữ dội. Hiệu ứng nhà kính cũng trở nên tồi tệ hơn, kéo theo điều kiện thời tiết thất thường. Ko Z mong muốn tiếp tục tạo ra các tác phẩm nghệ thuật nhằm nâng cao nhận thức về vấn đề môi trường.

Người nghệ sĩ gắn liền với các tác phẩm vì môi trường

Vào năm 2009, Ko Z phát động Phong trào Nghệ thuật Môi trường tại Myanamar thông qua V30 Environmental Art Movement mà anh sáng lập, với mục đích khuyến khích nhiều nghệ sĩ, đặc biệt là thế hệ trẻ, chung tay sáng tạo nghệ thuật giải quyết vấn đề môi trường. Hàng quý, có đến 20 nghệ sĩ tham gia. Họ đã cùng nhau đi đến một khu rừng gần Yangon để tạo ra tác phẩm nghệ thuật vì môi trường. Thi thoảng, họ cũng tổ chức triển lãm ở các phòng trưng bày.

Ko Z đang tìm cành cây ở Botanical garden

Một số người cho rằng nghệ thuật của Ko Z đôi phần khiến người ta nghĩ đến chủ nghĩa lập thể của Pablo Picasso và George Braque, nhưng anh đáp: “Ko Z chỉ là Ko Z. Tôi không chịu sự chi phối của bất cứ ai, Picasso hay George Braque. Nếu có, tôi bị ảnh hưởng bởi tiềm thức và tâm hồn nghệ thuật của chính mình. Kể từ năm 2000, những bức tranh của tôi không cho thấy sự tương đồng với bất cứ nghệ sĩ nào mà tôi từng biết. Tôi vẽ thẳng lên canvas mà không có bất cứ bản phác thảo nào cho đến nay. Đây là một thử thách khiến tôi cảm thấy tự do và thỏa mãn.”

Ko Z enviroformance art, 2018, Singapore

Ko Z Into the Wild, Enviroformance Art, 2009, Thanlynn, Yangon.

Nghệ thuật của Ko Z nhận được nhiều ủng hộ và sự đồng điệu từ các nhà sưu tập Á châu nói riêng và thế giới nói chung. Anh từng có triển lãm ở Intersections Gallery (Singapore), Mỹ, Trung Quốc, Thái Lan và Estonia. Tuyển tập tác phẩm của anh xuất hiện trên website Intersections và  Artsy. Từ đây, cộng đồng nghệ thuật dễ dàng tiếp cận và mua tác phẩm của Ko Z. Việc anh tham gia Art Stage 2018 là cơ hội lớn để giới thiệu phong trào nghệ thuật đương đại Kachin với nền nghệ thuật quốc tế. Đây là lần đầu tiên trong đời, anh có hai triển lãm cá nhân và một buổi biểu diễn liên tiếp.

Dark peace #1, ac trên canvas, 2018.

Nỗ lực mở đường cho thế hệ hiện tại và kế tiếp

Nền nghệ thuật hiện tại của Myanmar là kết quả cho bao nỗ lực của tiền nhân (những người theo chủ nghĩa hiện đại). Các họa sĩ như Kin Maung Yin, Aung Myint và Po Po phải vật lộn để mở ra một con đường mới cho thế hệ nghệ sĩ trẻ đương đại. Nghệ thuật đương đại sẽ không thể xuất hiện nếu không có nỗ lực không ngừng nghỉ của thế hệ cũ.

Giờ đây, sự mở cửa của Myanmar đã góp phần vào sự phát triển của nền nghệ thuật nước nhà. Càng ngày càng nhiều nghệ sĩ tham gia các sự kiện và phong trào nghệ thuật quốc tế. Đây là một dấu hiệu tích cực. Ko Z tin rằng Myanmar sẽ có nền nghệ thuật đương đại nhộn nhịp và sẽ tiếp tục phát triển.

Ngoài sự mở đường của tiền nhân, Ko Z  tin rằng Chúa luôn ở bên cạnh mình. Anh cũng đặc biệt quý mến Lee Wen. Đối với anh, Lee Wen là một trong những nghệ sĩ trình diễn ngoạn mục của châu Á. Ko Z biết Lee qua một tạp chí nghệ thuật không lâu sau tác phẩm nghệ thuật The Yellow Man của anh ta. Anh đã gặp Lee trên mạng nhưng phải đến năm 2017 mới gặp trực tiếp tại Singapore Performance Festival.

Ảnh: Intersections Gallery | Thực hiện: Art Republik