Ngày nay chúng ta có thể bắt gặp hiệu ứng “thu nhỏ” trong rất nhiều lĩnh vực khác nhau, từ nhà búp bê, phim ảnh, đồ chơi nghệ thuật đến các video “ẩm thực tí hon” triệu view trên Tik Tok. Tuy nhiên, miniature art không phải một xu hướng mới lạ và trỗi dậy do “hiệu lệnh cô lập” của Covid-19. Trên thực tế, thể loại nghệ thuật này đã nối dài một dòng chảy lịch sử hàng ngàn năm và được các nhà sưu tầm đánh giá cao.

“Book of Hours” miniatures, codex Manuscript 001054 © Rauner Special Collections Library. Nguồn ảnh: BST bản thảo thời trung cổ và đầu hiện đại của đại học UCL (London).

Miniature art (nghệ thuật thu nhỏ) đã có lịch sử phổ biến từ thời Trung Cổ hoặc xa hơn nữa, tồn tại từ thời Hậu Cổ Đại. Các bức tranh và chi tiết minh họa trong các bản thảo chiếu sáng (Illuminated manuscript) của phương Tây được gọi là tranh miniature, ngay cả khi không phải là rất nhỏ, và hầu hết xoay quanh chủ đề tôn giáo. Tỷ lệ nhỏ của những bức tiểu họa, cùng với các văn bản chép tay khéo léo, cho phép bản thảo dễ dàng được mang theo bên người và đóng vai trò quan trọng trong suốt nỗ lực truyền bá thông điệp Phúc Âm.

Trang mở đầu của bản thảo “Hours of Catherine of Cleves”, niên đại 1440. Nguồn: En.wikipedia.org

Nguồn gốc Latinh của “miniature” không liên quan đến kích thước, mà có nghĩa là sắc tố đỏ. Vào thời kỳ đầu ở Ý, sự kết hợp của các bức tiểu họa và nét vẽ trang trí trong bản thảo chiếu sáng với miniare (động từ) mạnh mẽ đến mức ý nghĩa của từ “miniare” đã được mở rộng, cho đến khi nó có nghĩa là “trang trí một bản thảo bằng kỹ thuật vẽ thu nhỏ”. Sau đó, từ này được vay mượn trong tiếng Anh vào cuối thế kỷ XVI và trở thành “miniature” với ý nghĩa “thu nhỏ” phổ biến như ngày này.

Cho đến hiện tại, miniature art vẫn thể hiện qua các bức tiểu họa, tác phẩm điêu khắc và các mô hình minh hoạ (ứng dụng trong nghệ thuật lẫn các ngành khoa học). Ngoài ra còn phổ biến với các hình thức đồ chơi thủ công, nhiếp ảnh, mobile/app game và animation movie.

Miniature art nối dài một dòng chảy lịch sử hàng ngàn năm và được các nhà sưu tầm đánh giá cao. Nhiều bảo tàng trên khắp thế giới sở hữu các bộ sưu tập tranh thu nhỏ, gồm bản vẽ, tranh in và bản khắc gỗ, cùng nhiều tác phẩm điêu khắc.

Các hiệp hội miniature art, chẳng hạn như World Federation of Miniaturists (WFM) và Royal Miniature Society còn quy định một tiêu chuẩn kích thước (tỷ lệ tối đa) để được áp dụng thuật ngữ này. Một định nghĩa thường được sử dụng là một tác phẩm miniature art có thể cầm được trong lòng bàn tay hoặc có diện tích dưới 25 inch (hoặc 100 cm²). Một số triển lãm yêu cầu các đối tượng phải đạt tỷ lệ khoảng 1/6 so với kích thước thực tế, và trong tất cả các bức tranh nên duy trì tinh thần của sự thu nhỏ.

Một bức tranh sơn dầu thu nhỏ vẽ cảnh Hamilton Pool ở Texas Hill Country. Kích thước: 2.5 x 3.5 inch. Made in Sugar Land (Texas, Mỹ), bởi nghệ sỹ David Smith. Nguồn ảnh: En.wikipedia.or

Các hiệp hội nghệ thuật thu nhỏ (miniature art societies) tổ chức các buổi triển lãm thường niên trên khắp thế giới. Hiệp hội Hoạ sỹ, Nhà điêu khắc & Thợ điêu khắc thu nhỏ của Washington là hiệp hội nghệ thuật thu nhỏ lâu đời nhất ở Mỹ. Và hiệp hội nghệ thuật thu nhỏ của Florida có thể xem là một trong những tổ chức nghệ thuật thu nhỏ lớn nhất ở Mỹ. Các phòng trưng bày như Seaside Art Gallery, The Snowgoose Gallery và Cders Painters of America cũng tổ chức các cuộc triển lãm hàng năm, nơi du khách được mời đến để nhìn ngắm các bức tranh và tác phẩm điêu khắc bằng kính lúp.

Một tác phẩm tại Annual International Miniature Art Show lần thứ 45 của Miniature Art Society of Florida, từ 19/1/2020 – 9/2/2020. Nguồn ảnh: Dfac.org

Trong một văn bản viết cho triển lãm nghệ thuật thu nhỏ của bảo tàng Thung Lũng San Lorenzo (tháng 3/2011), với tựa đề “A Brief History of Modern Miniatures“, Lisa Robinson – Chủ tịch Hiệp hội Lịch sử Thung Lũng San Lorenzo / Giám đốc điều hành Bảo tàng Thung lũng San Lorenzo, ở Boulder Creek (California, Mỹ), đã tường thuật lược sử của miniatures hiện đại.

Một chiếc ghế thu nhỏ tinh xảo, được một thợ kim hoàn người Nga nổi tiếng tên Peter Carl Fabergé (1846 – 1920) tạo ra trong khoảng năm 1896 – 1906. Chất liệu vàng, bạc mạ vàng, tráng men đánh bóng tạo hiệu ứng hoa văn, mô phỏng kiểu dệt kim sa, dát hồng ngọc và kim cương. Kích thước:  10.5 x 5.3 x 4.8 cm. Lưu trữ tại Cleveland Museum of Art (USA). Nguồn ảnh: En.wikipedia.org

Bà cho biết “Trong quá khứ đã có một loạt các lĩnh vực chuyên môn tạo ra các mô hình thu nhỏ. Bắt đầu từ cuối thế kỷ XIX, những người du hành bán hàng (travelling salesman) sẽ mang theo những phiên bản hàng hoá thủ nhỏ với tỷ lệ chính xác và tỉ mỉ, để khách hàng có thể xem xét chất lượng sản phẩm và đặt giao hàng sản phẩm với kích thước thực tế.”

Các mẫu thảm Ba Tư thu nhỏ. Nguồn: Messynessychic.com

Trái: Các mẫu quan tài mini của hãng Funeral Director trong thế kỷ XIX. Phải: Mẫu ngôi mộ mini trong va li của một travelling salesman, khoảng 1940s-50s, với ưu điểm cạnh tranh (selling points) là nắp mộ và bia mộ được làm bằng đá granite gray blue. Nguồn: Messynessychic.com

Dòng thời gian của miniatures hiện đại trong thế kỷ XX, đáng chú ý là “những năm 1970 đã chứng kiến sự trỗi dậy của các nhà sưu tầm và những người yêu thích (mô hình thu nhỏ), khi mọi người bắt đầu tận hưởng nhiều thời gian giải trí hơn. Việc mô hình hoá tỷ lệ chính xác ngày càng trở nên quan trọng và mọi người tìm kiếm các vật phẩm có thể hoán đổi lẫn nhau cho bộ sưu tập của họ“.

Ngày nay, ở thế kỷ XXI, thể loại miniature art ngày càng trở nên phổ biến. Không chỉ trong lĩnh vực nghệ thuật hàn lâm, ở bất kỳ đâu, những người đam mê “thế giới thu nhỏ”, và cả những người chuyên làm mô hình rất dễ dàng tìm kiếm những chi tiết, nguyên vật liệu hoặc vật phẩm với kích thước tương xứng và tỷ lệ mong muốn, tại các cửa hàng đồ chơi địa phương, hoặc đặt mua trực tuyến.

Tác phẩm trưng bày tại Doll House Fair (Milan, Ý), thực hiện bởi một design engineer/blogger người Anh, tên David. Nguồn: Davidvso.blogspot.com

Thực hiện: Xu