Từ một ngôi sao sáng, Amani Lewis nhanh chóng rơi vào bóng tối khi thị trường nghệ thuật sụp đổ. Bức tranh từng được bán với giá hàng trăm nghìn đôla giờ chỉ còn lại một phần nhỏ giá trị ban đầu. Nhiều nghệ sĩ trẻ khác cũng gặp phải tình cảnh tương tự, cho thấy sự mong manh của danh tiếng và giá trị trong thế giới nghệ thuật đương đại.

Trong năm qua, khi nguồn tiền dần bị rút ra khỏi thị trường nghệ thuật, các ngôi sao nghệ thuật trẻ trên toàn thế giới bị nhấn chìm trong sự nghiệp của họ. Giá trị bức tranh của nghệ sĩ người Ghana Emmanuel Taku đã “bốc hơi” gần 90% chỉ trong vòng một năm, từ mức cao kỷ lục 189.000 đô la xuống còn vỏn vẹn 10.160 đô la tại một cuộc đấu giá gần đây.

Điều gì đã xảy ra với thị trường tăng giá và quan niệm rằng tất cả các tác phẩm nghệ thuật đều tăng giá trị?

Thị trường nghệ thuật đã chứng kiến ​​sự suy giảm trong vài năm qua, và sự sụt giảm này đặc biệt ảnh hưởng đối với các nghệ sĩ trẻ. Trong thời gian đầu của đại dịch, một “cơn sốt đầu cơ” do niềm tin sai lầm vào lợi nhuận nhanh chóng đã diễn ra. Từ năm 2021 đến năm 2023, giá của những tác phẩm đương đại đã giảm gần một phần ba, theo Cơ sở dữ liệu giá Artnet. Và các chuyên gia cũng cho biết xu hướng giảm giá đang tiếp tục. 

Ít ai biết rằng, đằng sau những con số kỷ lục tại các cuộc đấu giá, các nghệ sĩ, những người trực tiếp tạo ra tác phẩm, lại khó có cơ hội hưởng thụ thành quả lao động của mình. Hầu hết các tác phẩm được bán đi bởi các nhà sưu tập, những người vốn đã mua chúng với mục đích đầu tư, chờ đợi thời điểm thị trường tăng trưởng để thu lợi nhuận. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu giá trị nghệ thuật có thực sự được tôn trọng, hay chỉ đơn thuần là một công cụ để kiếm lời?

Năm 2021 đánh dấu một bước ngoặt khi giá các tác phẩm nghệ thuật đạt mức kỷ lục. Cuộc cạnh tranh khốc liệt giữa các nhà sưu tập đã khiến thị trường trở nên quá nóng, giống như một bong bóng xà phòng, chỉ cần một tác động nhỏ cũng có thể vỡ tan. Các nhà buôn tranh, với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, đã đẩy giá các tác phẩm lên cao một cách chóng mặt. Tuy nhiên, điều này lại phản tác dụng khi khiến nhiều người mua tiềm năng e ngại và rút lui.

Câu chuyện của các nghệ sĩ trẻ sau “cơn sốt nghệ thuật”

Đằng sau những con số kỷ lục tại các cuộc đấu giá nghệ thuật, là câu chuyện ít người biết về những nghệ sĩ trẻ tài năng. Họ bị cuốn vào vòng xoáy của thị trường, nơi giá trị nghệ thuật đôi khi bị đánh đồng với giá trị thương mại. Taku và Zuckerman, hai nghệ sĩ trẻ triển vọng, là những ví dụ điển hình cho thấy sự mong manh của sự nghiệp nghệ thuật khi đối mặt với sức mạnh của đầu cơ.

Năm 2021, các bức tranh của Taku có gần 500 người mua trong danh sách chờ và những hứa hẹn nâng cao danh tiếng của nghệ sĩ. Nhưng trong hai năm tiếp theo, khi các nhà buôn khác tham gia, các tác phẩm của Taku đột nhiên tràn ngập trên thị trường, nguồn cung vượt quá cầu và giá của những tác phẩm bắt đầu giảm. 

Một tác phẩm của Taku

Zuckerman (27 tuổi)  đang làm việc trong căn hộ chật chội của cô ở khu Brooklyn khi các nhà sưu tập lớn Donald và Mera Rubell phát hiện ra cô, mua hơn 20 tác phẩm. Từ năm 2021, tác phẩm của cô đã được bán đấu giá 59 lần, một con số đáng kinh ngạc đối với một nghệ sĩ trẻ.

Mặc dù Zuckerman cho biết hầu hết các bức tranh của cô chỉ được bán tại một triển lãm với giá từ 35.000 – 65.000 đô la, nhưng sau đó ai đó đã tag cô trong một bài đăng trên Instagram về việc giảm giá 91% các tác phẩm của Zuckerman. 

Những năm tháng khó khăn nhất trong đời

“Có những thứ tôi nên làm với số tiền mình kiếm được để bảo vệ bản thân khỏi tình hình hiện tại, nhưng tôi đã không làm vậy” –  Lewis nói. Nhớ lại thời thơ ấu khó khăn ở Baltimore, nghệ sĩ này vẫn coi năm 2023, khi “bong bóng đầu cơ” nổ tung, là “những năm tháng khó khăn nhất trong đời tôi.”

Thị trường nghệ thuật, vốn luôn biến động, đã chứng kiến một cơn sốt đầu cơ chưa từng có trong những năm gần đây. Các nghệ sĩ trẻ, trong đó có Lewis, đã trở thành tâm điểm của sự chú ý và giao dịch sôi nổi. Tuy nhiên, bong bóng này nhanh chóng vỡ tan, để lại nhiều nghệ sĩ trong tình trạng khó khăn.

Câu chuyện của Lewis là một ví dụ điển hình cho thấy sự phức tạp của thị trường nghệ thuật hiện đại. Mặc dù đầu cơ mang lại nhiều cơ hội cho các nghệ sĩ, nhưng nó cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. 

Một tác phẩm của Amani Lewis

Đầu cơ, một hiện tượng quen thuộc trong lịch sử của giới nghệ thuật, thường dẫn đến những cơn sốt mua sắm chóng vánh rồi sụp đổ. Vào những năm 1980, sự bùng nổ của nền kinh tế Nhật Bản và thị trường chứng khoán Mỹ đã thổi một làn gió mới vào sân chơi nghệ thuật, đẩy giá các tác phẩm lên những mức kỷ lục. Sự giàu có mới nổi đã tạo ra một lớp người sẵn sàng chi tiêu mạnh tay cho các tác phẩm nghệ thuật, xem chúng không chỉ là tài sản đầu tư mà còn là biểu tượng của địa vị xã hội. Tuy nhiên, khi bong bóng tài chính vỡ vào đầu những năm 1990, thị trường nghệ thuật cũng lao dốc không kém. “Thập kỷ mất mát” của Nhật Bản và cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đã khiến nhu cầu mua nghệ thuật giảm sút nghiêm trọng. Hàng loạt tác phẩm nghệ thuật đương đại bị “đóng băng” trên các sàn đấu giá, không tìm được người mua với giá hợp lý.

Sự sụp đổ này cho thấy sự nhạy cảm của thị trường nghệ thuật trước những biến động kinh tế. Khi niềm tin của nhà đầu tư suy giảm, giá trị của các tác phẩm nghệ thuật cũng theo đó mà giảm.

Năm 2014, một nhóm nghệ sĩ trẻ mà các nhà phê bình gọi là “Những người theo chủ nghĩa hình thức thây ma” (Zombie Formalism) vì phong cách trừu tượng cổ điển của họ đã trở thành những tác phẩm được thị trường yêu thích. Ba năm sau, nhiều bức tranh của họ được bán với giá chỉ bằng một phần nhỏ giá đỉnh cao của chúng. 

Hiện nay, thị trường nghệ thuật hiện đại đang chứng kiến một sự thay đổi lớn. So với các giai đoạn trước, quy mô và tốc độ đầu cơ vào nghệ thuật trẻ ngày càng tăng. Nhiều nhà đầu tư mới tham gia thị trường với mục tiêu kiếm lợi nhuận nhanh chóng, đẩy giá các tác phẩm lên cao. Điều này dẫn đến những bong bóng tài sản dễ vỡ và gây ra nhiều rủi ro cho cả nghệ sĩ và nhà đầu tư.

“Khi mua một tác phẩm bạn đang mua một phần cuộc đời tôi”

Đầu cơ vào nghệ thuật, mặc dù có những điểm tương đồng với các loại đầu tư khác, nhưng lại mang một ý nghĩa sâu sắc hơn. Khi mua một tác phẩm nghệ thuật, người ta không chỉ sở hữu một tài sản vật chất mà còn đang đầu tư vào một câu chuyện, một phần cuộc đời của nghệ sĩ. “Bạn đang mua một phần cuộc đời tôi, một chút lịch sử về tôi và những người xung quanh tôi.” – Lewis chia sẻ.

Khác với việc đầu tư vào cổ phiếu, nơi mà giá trị của một cổ phiếu được quyết định bởi các yếu tố thị trường chung, giá trị của một tác phẩm nghệ thuật còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố chủ quan hơn, như sự độc đáo, tính sáng tạo và giá trị cảm xúc mà nó mang lại. Điều này khiến cho việc định giá và giao dịch nghệ thuật trở nên phức tạp hơn, và cũng tạo ra một mối liên kết đặc biệt giữa nghệ sĩ và người sưu tập.

Amani Lewis

Kinh nghiệm của Lewis và các nghệ sĩ khác cho thấy rằng việc điều hướng thị trường nghệ thuật không chỉ đòi hỏi sự hiểu biết về kinh tế mà còn đòi hỏi sự nhạy cảm và đam mê nghệ thuật. Bằng cách tập trung vào việc tạo ra những tác phẩm có giá trị thực sự và xây dựng mối quan hệ lâu dài với các phòng trưng bày, các nghệ sĩ có thể tự bảo vệ mình khỏi những biến động của thị trường.

Bài dịch: Vân Anh, từ NewYork Times & ArtNet| Ảnh: Tổng hợp