Sau những nỗ lực tái thiết phi thường, đất nước được mệnh danh là trái tim nóng của châu Phi đang trở lại bản đồ du lịch như một cái tên mới đầy tiềm năng.

Những đàn voi lớn trong Công viên quốc gia Liwonde.

Ma-rốc từ lâu đã là tình yêu của tôi. Tình yêu ấy lớn dần trong tôi suốt thời thơ ấu, từ khi đất nước này còn thuộc quyền bảo hộ của Anh với cái tên Nyasaland. Cha tôi, quý ngài Laurens van der Post lúc bấy giờ là một nhà thám hiểm và cái tên Ma-rốc hiện lên như một nơi lãng mạn đầy bí ẩn. Ông đã có những trải nghiệm tuyệt vời để viết nên cuốn Venture to the Interior (Tạm dịch “Viễn du vào thế giới”), cuốn sách đã tạo nên tên tuổi và hiện thực hóa giấc mơ sống cuộc đời của một nhà văn kiêm lữ khách của ông.

Vài năm trước, tôi cùng chồng theo bước cha lên đỉnh núi Mulanje ở phía đông nam Ma-rốc. Đây là bối cảnh của những sự kiện kịch tính mà cha tôi đã viết trong cuốn sách. Nó chính xác như những gì cha từng viết – núi non hùng vĩ, tuyệt vời và tráng lệ. Một đất nước ngọt ngào đầy quyến rũ theo kiểu cũ. Chúng tôi đã yêu đến cuồng si và say đắm đến từng cành cây ngọn cỏ, và cả những con người ở đây.

Mvuu là một trong hai khu lều nghỉ đêm tại Liwonde.

Nhưng không ai từng nghĩ Ma-rốc là điểm dừng chân tuyệt vời cho chuyến phiêu lưu hoang dã. Vâng, những ngọn núi và sông hồ có thể thu hút những lữ khách tò mò và ưa khám phá như gia đình tôi, nhưng các chuyến đi sang trọng và phổ biến hơn dành cho số đông sẽ tập trung vào 4 điếm lớn: Kenya, Tanzania, Botswana hoặc Nam Phi.

Những ngọn núi và sông hồ của Ma-rốc có thể thu hút những lữ khách tò mò, nhưng không ai từng nghĩ Ma-rốc là điểm dừng chân tuyệt vời cho chuyến phiêu lưu hoang dã.

Tuy nhiên, khi tôi được nghe nhắc đến African Parks, một tổ chức phi lợi nhuận được thành lập từ năm 2000 với hoạt động cứu giúp, khôi phục và bảo vệ môi trường hoang dã tại châu Phi kể về câu chuyện thành công nhất của họ tại Ma-rốc, tôi quyết định: đã đến lúc phải quay trở lại.

Và Ma-rốc bình yên, Ma-rốc yêu quý đã không làm tôi thất vọng.

Điểm dừng chân đầu tiên là Mkulumadzi, khu nhà nghỉ tuyệt đẹp với chỉ tám nhà gỗ nằm tại Khu bảo tồn động vật hoang dã Majete rộng 70.000 ha, một phần của Thung lũng tách giãn (Great Rift Valley) của châu Phi. Các nhà gỗ nằm yên bình bên dòng sông Shire, dưới tán những cây gỗ chì và bao quanh bởi rừng cây miombo. Phía tây là thác Kapachira, nơi đã ngăn chặn kế hoạch năm 1859 của Livingstone để xâm lược lục địa Phi.

Giám đốc điều hành, Peter Fearnhead cho biết African Parks đã đề xuất một cách làm việc khác với chính phủ các quốc gia để cùng bảo tồn nơi này. “Ngày xưa, chính phủ là nơi duy nhất có quyền kiểm soát – quy định các chính sách và quản lý trực tiếp. Tuy nhiên, điều này làm giảm trách nhiệm của các bộ phận bên dưới. Do đó, chúng tôi muốn chính phủ chỉ đưa ra luật pháp và chính sách, và quản lý sẽ thuộc phần trách nhiệm của chúng tôi. Mô hình này chứng tỏ hiệu quả hơn, vì dù sao chúng tôi cũng phải hành động dưới quy định của chính phủ và do đó, chúng tôi phải có trách nhiệm với nơi này.”

Những chú ngựa vằn bình yên gặm cỏ.

Khi African Parks bắt đầu công cuộc bảo tồn Majete vào năm 2003, nơi đây hầu như là một bãi hoang tàn.

African Parks hiện chăm sóc 15 khu vực bảo tồn trên chín quốc gia khác nhau. Mục tiêu của tổ chức là quản lý được 20 công viên trong năm 2020, bảo vệ hơn 10 triệu ha diện tích tự nhiên. Công viên có hơn 1.000 nhân viên kiểm lâm chống săn bắt trộm và hơn 5.000 nhân viên toàn thời gian.

Fearnhead cho biết chính phủ Ma-rốc đóng vai trò rất lớn trong việc bảo tồn của tổ chức, với cam kết khôi phục và bảo tồn các không gian và động vật hoang dã mạnh mẽ nhất. Khi African Parks bắt đầu công cuộc bảo tồn Majete vào năm 2003, nơi đây hầu như là một bãi hoang tàn. “Majete không còn gì để mất. Không một loài động vật hoang dã nào ở đây. Không voi. Lúc người ta nhìn thấy những con tê giác cuối cùng là vào năm 1970. Sư tử và báo đã bị săn bắt hết. Chỉ còn vài con linh dương đơn độc. Rừng rậm bị đốn hạ để khai thác than. Không khách du lịch. Không thu nhập. Đó là một nơi bị cô lập hoàn toàn.”

Tại Majete Wildlife Reserve, tôi bắt gặp ánh mắt của một chú linh dương đầu bò ngẩn ngơ nhìn mình.

Năm 2017, cộng đồng voi hoang dã đã phát triển mạnh mẽ đến mức African Parks phải chuyển 200 con từ Majete sang Khu bảo tồn động vật hoang dã Nkhotakota ở phía bắc.

Với thỏa thuận 25 năm làm việc với chính phủ, African Parks bắt đầu thiết lập các lớp đào tạo và trang bị cho kiểm lâm viên, khởi xướng hoạt động chống săn bắt trộm. Luật pháp được ban hành và thực thi nghiêm ngặt. Tổ chức bắt tay vào các dự án cộng đồng, giới thiệu các chương trình chăm sóc sức khỏe, phát triển giáo dục, tìm kiếm những sinh kế thay thế cho người dân. 14 loài động vật bản địa đã được khôi phục môi trường sống và ngày nay, Majete đang nuôi dưỡng hơn 12.000 động vật, bao gồm tê giác đen, sư tử, trâu châu Phi, voi và báo. Cộng đồng voi hoang dã đã phát triển mạnh mẽ đến mức African Parks phải chuyển 200 con từ Majete sang Khu bảo tồn động vật hoang dã Nkhotakota ở phía bắc. Hơn 9.000 khách du lịch đã đến tham quan trong năm 2017, mang về cho quốc gia hơn nửa triệu USD.

Robin Pope Safaris là quản lý của khu lều qua đêm Mkulumadzi, nơi trưng bày tất cả những gì sang trọng nhất của châu Phi – thức ăn ngon lành, cảnh quan bắt mắt và hướng dẫn viên tuyệt vời trên những cung đường dạo chơi của vùng Majete rộng lớn. Chúng tôi đã gặp rất nhiều voi, linh dương waterbuck, linh dương impala, rất nhiều cá sấu và vô số loài chim. Bọn báo dường như muốn trốn tôi. Tuy nhiên, tôi có duyên với lũ mèo rừng. Mustapha, vị hướng dẫn viên thân thiện tuyệt vời của tôi nói rằng, giữa bầy sư tử 16 con kia đang có một cuộc chạy đua chính trị thú vị: hai con sư tử đầu đàn đang đi ra oai khắp nơi nhằm lôi kéo quyền lực và sắp tới sẽ có sự thay đổi trật tự lớn trong bầy này.

Tôi đã không may mắn có được nhiều trải nghiệm tuyệt vời trong một ngày rưỡi như những vị khách khác (ít nhất là theo những gì họ chia sẻ trong sách tham quan) nhưng tôi may mắn được ôm ấp trong một buổi chiều tà, trên dòng sông thanh bình, dưới ánh hoàng hôn tráng lệ nhất mà tôi từng được biết.

Dòng sông Shire chảy qua khu rừng trù phú của Liwonde.

Chúng ta lại có cơ hội nhìn thấy chúa tể sơn lâm gầm rú giữa cao nguyên hay báo gê-pa làm cát bụi tung bay khắp chốn.

Từ Majete, tôi đi tiếp đến Liwonde, công viên nhỏ nhưng nổi tiếng hơn của Ma-rốc. Chris Badger, chủ sở hữu kiêm người điều hành Central African Wilderness Safaris, hồi tưởng lần đầu tiên anh đến đây vào cuối những năm 1980 (cũng bởi được truyền cảm hứng từ cuốn “Viễn du vào trong thế giới” của bố tôi). Chris cho rằng khung cảnh tự nhiên ở đây đẹp ngang ngửa rừng Botswana nổi tiếng ở vườn quốc gia Moremi và Chobe. Tuy nhiên trong khoảng thời gian từ những năm 1990 đến 2015, thiên đường hoang dã bị xâm hại nghiêm trọng bởi nạn săn bắt trộm khắp nơi. Khi African Parks tiếp quản, nơi đây tồn tại đến 36.000 chiếc bẫy động vật. Chỉ còn vài con voi và một số không đáng kể lợn warthog và linh dương impala.

Sự sụt giảm số lượng thú săn mồi khiến quần thể động vật ở đây bị mất cân bằng. Vậy mà chỉ sau bốn năm, Liwonde lại phát triển xanh tươi. Nhờ vào luật pháp được thi hành nghiêm ngặt nên trật tự được ổn định. Điều đầu tiên African Parks thực hiện là tạo ra các cộng đồng an toàn cho những loài động vật sinh sôi, phát triển. Bẫy được loại bỏ hoàn toàn. Hàng trăm loài động vật được chăm sóc, nuôi dưỡng và đưa trở lại thiên nhiên. Chúng ta lại có cơ hội nhìn thấy chúa tể sơn lâm gầm rú trên cao nguyên, báo gê-pa đua tốc độ trên cát, linh dương đầu bò, linh dương eland, ngựa vằn và những loài đặc trưng khác của châu Phi sinh sống ổn định trong hệ sinh thái hài hòa. “Kền kền đã trở lại từ những đáy vực sâu”, Badger nói với tôi, “Đó là dấu hiệu chắc chắn về mức độ sức khỏe của khu bảo tồn. Không bao lâu nữa, loài báo hoa cũng sẽ quay trở lại thảo nguyên.”

Mkulumadzi với 8 lều là khu khách sạn cao cấp tại Majete.

Ở Liwonde có hai nơi thú vị để nghỉ qua đêm. Mvuu là khu 14 căn nhà gỗ và lều bạt sở hữu bởi Central African Wilderness Safaris và Kuthengo, khu lều khổng lồ được Robin Pope Safaris quản lý. Cả hai đều có vị trí tuyệt đẹp dọc theo sông Shire, nơi bạn tha hồ ngắm cảnh muông thú bên dòng sông êm đềm, từ chim chóc đến cá sấu, hà mã hay những chú voi đáng yêu. Các chuyến du ngoạn ban đêm là hành trình không thể bỏ qua, với những cảnh tượng hiếm thấy về cuộc sống ban đêm trên thảo nguyên. Nếu ban ngày là lãnh địa của linh dương đầu bò, voi, linh dương waterbuck hay linh dương eland thì cuộc sống về đêm thuộc về những loài gặm nhấm như tê tê, nhím, genet, cầy mangut đuôi trắng, vượn mắt to, chồn putoa và cầy hương.

Hai chú chim ăn ong Böhm đang tận hưởng thành quả của mình. Ảnh chụp tại công viên Liwonde.

Từ Liwonde, tôi tiếp tục đi xa hơn đến Nkhotakota, khu can thiệp mới nhất của African Parks. Nkhotakota là khu rừng nguyên sơ duy nhất còn sót lại ở Ma-rốc, rộng 1.800 km². Ma-rốc là một trong những quốc gia có rừng bị tàn phá nặng nhất Châu Phi. Năm 2006, nơi đây là nhà của hàng đàn voi và trâu lớn, cũng như sư tử và báo. Nhưng đến thời điểm African Parks xuất hiện ở đây vào ba năm trước, Nkhotakota chỉ còn sót lại chưa đến 100 chú voi và một vài loài động vật ít ỏi. Dòng sông Bua hiền hòa không cứu nổi hà mã, những cư dân từng một thời đông đúc.

Nkhotakota, dưới sự chăm sóc của African Parks, hy vọng sẽ nhanh chóng trở lại là khu hoang dã tuyệt vời. Giờ đây, nó tạm thời ẩn mình để phục hồi và chỉ đón tiếp các khách tham quan tò mò sau những chuyến đi thú vị tại Majete và Liwonde. Khu rừng Brachystegia là nơi ở của những cây cổ thụ, một trong số chúng cao đến hơn 80m. Nkhotakota cũng có dòng sông rất đẹp với những thác nước tuyệt vời cho các chuyến picnic (nơi đây tạm thời được cho là an toàn vì chưa thấy dấu hiệu của thú săn mồi gần quanh.) Sau khi African Parks hoàn thành hệ thống đường bộ và đưa những loài hoang dã quay trở lại, Nkhotakota sẽ trở thành một trong những điểm đến đáng thử nhất tại châu Phi.

Tê giác đen đã quay trở lại với Liwonde.

Tôi tạm thời chưa thể nói các công viên của Ma-rốc là nơi trù phú có thể thỏa mãn những đam mê hoang dại nhất của bạn như công viên Maasai Mara nổi tiếng hoặc công viên Sabi Sands của Nam Phi, nhưng tôi có thể cam đoan rằng một chuyến đi đến nơi này sẽ là trải nghiệm vô cùng may mắn trong đời, bởi hương vị nơi đây sẽ là điều bạn không thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác. Các lều ngủ rộng rãi, ấm cúng. Không có những chiếc jeep 4 bánh cày xới khắp xung quanh. Đám đông cũng thưa thớt ở những khu vực như thế này. Ma-rốc đem lại cho bạn điều tuyệt vời của tình yêu và hy vọng, khi được chứng kiến một vùng đất tưởng chừng đã chết của châu Phi dần sống lại trong từng sợi linh hồn của đất, của cỏ cây và loài vật.

Ma-rốc đem lại cho bạn điều tuyệt vời của tình yêu và hy vọng, khi được chứng kiến một vùng đất tưởng chừng đã chết của châu Phi dần sống lại trong từng sợi linh hồn của đất, của cỏ cây và loài vật.

Chất lượng những chuyến đi đến Ma-rốc đang dần được cải thiện theo thời gian. Khi an ninh được khôi phục, hòa bình được đảm bảo, các loài động vật có sự an toàn và hỗ trợ để phát triển một cách bình thường. Số lượng các loài đang nhân lên khá nhanh. Sư tử đã bắt đầu xây dựng bầy đàn và thiết lập vùng lãnh thổ. Sự cân bằng được lập lại giữa những loài ăn thịt và ăn cỏ. Những công viên từng gần như bị bỏ hoang này đang dần lấy lại hơi thở cuộc sống.

Một trong bốn căn lều tại khu cắm trại Kuthengo trong vườn quốc gia Liwonde.

Chúng ta có vẻ đã nói quá nhiều về những loài động vật ở đây rồi. Nhưng chúng không phải nhân tố duy nhất được hồi sinh, mà nói một cách hoa mỹ như African Parks, thì hệ sinh thái ổn định đem lại lợi ích cho cả động vật lẫn con người – rừng đầu nguồn phát triển khỏe mạnh, không khí trở nên trong lành, thời tiết thì ổn định, không còn khí thải carbon, an ninh lương thực và sức khỏe của con người được đảm bảo.

Peter Fearnhead bổ sung: “Chúng tôi đang cố gắng chạy đua với thời gian để cứu lấy thiên nhiên trước khi một số loài động vật bị tuyệt chủng mãi mãi và một số khu rừng không thể phục hồi. Chúng tôi tin việc bảo tồn và khôi phục thiên nhiên hoang dã có thể tác động lớn đến sự tồn tại của nhân loại. Nơi nào thiên nhiên được phục hồi và phát triển, thì tại nơi ấy, chính chúng ta cũng hồi sinh.”

How to spend it