Theo dõi thời gian trong bóng tối là một tính năng vô cùng quan trọng trên đồng hồ đeo tay. Ngoài việc mang lại cảm giác an tâm, một chiếc đồng hồ có khả năng hiển thị rõ ràng trong điều kiện thiếu sáng còn ẩn chứa nhiều câu chuyện thú vị.

Các nhà thiết kế đồng hồ, cũng như những người đang làm các công việc khác nhau trong ngành công nghiệp đồng hồ đều có cùng một trải nghiệm khi còn bé, đó là “ngắm nhìn chiếc đồng hồ dưới lớp chăn trong bóng tối”.

“Một trong những kỷ niệm sớm nhất của tôi về bố là khi ông ấy chúc tôi ngủ ngon, tôi đã nạp năng lượng cho những chiếc kim phủ dạ quang trên đồng hồ bằng ánh sáng tỏa ra từ chiếc đèn ngủ, để có thể thấy chúng phát quang dưới lớp chăn một lúc sau khi đèn tắt”, Maximilian Busser – nhà sáng lập MB&F kể lại. “Lúc đó, tôi có cảm giác thật yên tâm và thích thú khi nhìn thấy chiếc đồng hồ phát sáng trong màn đêm. Nó như một sinh vật nhỏ đang sống”.

Thời gian trôi qua, giờ đây những người đàn ông trưởng thành sẽ nói về tình yêu của họ với chiếc đồng hồ vào ban đêm. Tất nhiên, như Don Cochrane – nhà sáng lập thương hiệu đồng hồ Vertex nhấn mạnh rằng, “vì sự hữu ích mà nhiều loại kim cùng cọc số đồng hồ tích hợp chất phát quang từ hỗn hợp radium và kẽm sunfua đã ra đời vào Thế chiến I. Mặt số của những chiếc đồng hồ cơ này có thể nhìn thấy cả trong bóng tối hoặc sâu dưới làn nước”.

Tuy nhiên, ông nói thêm rằng “sự phát quang cũng đóng vai trò quan trọng trong việc làm nên sức hấp dẫn của một chiếc đồng hồ, vì chúng như mang trong mình linh hồn thứ hai – một “nhân vật” chỉ xuất hiện trong bóng tối”. Ông nói: “Sức hấp dẫn chết người, một số chất hóa học trong não bộ được kích hoạt bởi những thứ phát sáng. Và đó là sự hấp dẫn mà bạn không thể có được ở đồng hồ thạch anh. Chúng hoàn toàn không giống nhau”.

Thật vậy, các nghiên cứu khoa học về sự phát quang của đồng hồ đeo tay chỉ tiến bộ rất ít và gần như không hoàn chỉnh nếu không có những bước tiến quan trọng trong việc hướng mọi thứ trong khâu chế tác đến sự hoàn hảo, bao gồm cả cường độ sáng và lâu dài. Việc trước đây các nhà chế tác đồng hồ ứng dụng Radium vào khâu sản xuất chất phát quang trên đồng hồ nghe có vẻ khó tin trong bối cảnh hiện tại vì đó là một chất phóng xạ.

Mặc dù vậy, những chiếc đồng hồ này lại vô hại đối với người đeo, tuy nhiên chúng lại gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, cũng như tuổi thọ của những người thợ trong dây chuyền lắp ráp.

Việc sử dụng Radium đã bị cấm vào năm 1968 rồi thay thế bằng Tritium được thể hiện qua ký hiệu chữ T, TT hoặc H3 thường thấy trên các mẫu đồng hồ của quân đội Hoa Kỳ. Không may tuổi thọ của chúng chỉ kéo dài trong khoảng 12 năm. Ở góc nhìn tích cực, phần phủ chất phát quang này đã chuyển sang sắc nâu đỏ độc đáo mà các nhà chế tác đồng hồ hiện đại rất yêu thích và muốn tái tạo.

Việc thay thế Tritium đã dẫn đến nhiều thử nghiệm diễn ra với các chất phát quang khác nhau, nhưng đỉnh cao có lẽ là Super-LumiNova – chất liệu đang độc bá thị trường đồng hồ hiện tại. Mặc dù không là chất liệu duy nhất, nhưng Super-LumiNova – sản phẩm ra đời từ phát minh của nhà hóa học Nhật Bản Kenzo Nemoto vào năm 1993 và được đăng ký sản xuất bởi công ty gia đình Thụy Sĩ RC Tritec đã giúp loại chất phát quang này chiếm lĩnh hoàn toàn thị trường đồng hồ.

Cái tên làm nên lịch sử

Ưu việt là thế, nhưng Super-LumiNova không phải là một sản phẩm thật sự hoàn hảo, ngay cả nhà sản xuất cũng đã thừa nhận điều này. Nhược điểm của loại chất này là cần thường xuyên tiếp xúc với nguồn sáng mạnh để tăng khả năng phát quang tốt trong bóng tối. Vì vậy, nếu đồng hồ đeo tay của bạn ẩn sau tay áo cả ngày dài, bạn có thể sẽ gặp khó khăn khi xem giờ vào ban đêm. Do đó, nhà sản xuất phải liên tục thay đổi các thông số hóa học của Super-LumiNova để cải thiện tính năng.

Có thể độ sáng ban đầu sẽ rất cao rồi giảm dần trong thời gian ngắn, hoặc độ sáng ban đầu thấp hơn nhưng kéo dài lâu hơn, nhưng lại rất khó để đạt được cả hai tiêu chí. Thậm chí, bạn còn có thể yêu cầu bất kỳ màu sắc nào bạn thích, nhưng màu càng tối thì càng cản sáng, cũng như khả năng phát quang càng kém.

Độ sáng thay đổi theo nhiều cấp độ. Vật liệu phát sáng mới – “một chất màu phát sáng hiệu suất cao” được tạo ra bằng cách pha trộn bột Oxit Stronti-aluminat với Europium, sau đó thêm một loại đất hiếm để làm mịn hỗn hợp nhằm tạo ra phiên bản mới nhất. X1 ra mắt cách đây 5 năm có độ sáng gấp đôi so với các mẫu trước đó và ít phải nạp năng lượng từ nguồn sáng mạnh để có thể phát quang vào ban đêm. RC Tritec hiện đang thực hiện một dự án nghiên cứu kỹ thuật hiện đại để khám phá thêm các hợp chất phát quang mới.

“Ban đầu, chúng tôi cũng đã chọn Radium, nhưng ông của tôi nhận thấy rằng thị trường đồng hồ trong tương lai sẽ không tiếp nhận các hợp chất phát quang có chứa phóng xạ”, Albert Zeller – người điều hành thuộc thế hệ thứ tư của một gia đình làm việc trong ngành kinh doanh chia sẻ. “Chúng tôi cũng đã thử nghiệm Tritium, nhưng vẫn tiếp tục cải tiến sản phẩm Super-LumiNova và hiện đang nghiên cứu về X2. Trên thực tế, chúng tôi chỉ gọi sản phẩm mới nhất là X1 vì đã vô tình gọi mẫu thử nghiệm trước đó là Grade A, khiến chúng tôi không còn cái tên nào khác. Nhưng chỉ sử dụng Super-LumiNova và mong đợi hiệu suất phát quang tốt nhất thì mọi chuyện không đơn giản như vậy. Có rất nhiều thông số, như khối lượng, cách ứng dụng, các loại chất được gia công với đồng hồ v.v… Khá phức tạp”.

Doanh thu của RC Tritec thu được nhờ hoạt động trong ngành công nghiệp an ninh – hàng không và một nửa trong số đó từ kinh doanh mặt số đồng hồ với mẫu Lumicast đang được tập trung cao độ. Đây là một mô hình Super-LumiNova 3D được đúc nguyên khối để sử dụng trong công nghiệp, mà từ nền tảng đó Vertex đã chạm khắc toàn bộ mặt số cho các loại đồng hồ của họ, giúp mang đến cho thương hiệu một diện mạo đặc trưng. Khối lượng vật liệu được sử dụng càng lớn thì độ phát quang càng cao, mỗi tinh thể hoạt động như một viên pin nhỏ. Càng nhiều pin, khả năng lưu trữ ánh sáng càng cao.

Don Cochrane thừa nhận rằng: “Không lạ khi hiện tại Super-LumiNova gần như không có đối thủ. Trên thực tế, bạn chỉ cần một lượng nhỏ vật liệu để tạo ra ánh sáng, chỉ 1g duy nhất với giá chỉ từ 15-55 CHF là đủ cho 100 đến 300 chiếc mặt số. Do đó, việc sử dụng loại chất này là tương đối hợp lý, đây cũng là lời giải thích cho việc “tại sao phải cần đến giải pháp thay thế cho Super-LumiNova chứ?”.

Làm lu mờ các đối thủ

Tuy nhiên, đã từng có những lựa chọn công nghệ phát quang khác. Cách đây không lâu, HYT đã phát triển một hệ thống cho phép năng lượng được lưu trữ trong một máy phát điện siêu nhỏ để chiếu sáng một cụm vi đèn LED và toàn bộ mặt số. Sau đó là sự trở lại của chất Tritium được chứa trong các ống thủy tinh nhỏ có thể tạo ra bất kỳ màu sắc nào bạn thích mà không mất đi hoạt tính tác dụng.

Đáng chú ý, trong số các thương hiệu lớn chỉ có Ball Watch và Luminox chọn công nghệ này, một phần vì chúng được bảo vệ bởi các bằng sáng chế, kế đến là vì vấn đề tuổi thọ của Tritium đã được cải thiện để kéo dài khoảng 25 năm trước khi mất hoàn toàn khả năng phát quang, cuối cùng là một số các rào cản pháp lý.

Quyết định của Swatch Group về việc không sử dụng Tritium nữa chính là một trong những động lực chính cho sự phát triển của chất phát quang Super-LumiNova. Theo đó, mỗi quốc gia đều đặt giới hạn về lượng Tritium được phép sử dụng trên đồng hồ, và hàng tiêu dùng sử dụng Tritium hoàn toàn không được bán ở Pháp. “Đó là nơi tôi chào đời”, Pierrick Marcoux – Trưởng bộ phận tiếp thị của hãng đồng hồ Luminox cười nói, “nhưng chúng tôi bán chúng ở các quốc gia khác. Đồng thời nhấn mạnh lợi ích mà Tritium mang lại. Vì suy cho cùng, đó là tên thương hiệu của chúng tôi. Đó là thứ bạn cần nếu bạn là một lính thủy đánh bộ của lực lượng SEAL”.

Cho đến nay, Tritium vẫn là chất phát quang sáng tốt nhất cho mặt số đồng hồ, thậm chí được đánh giá cao hơn Super-LumiNova đến 100 lần và không yêu cầu phải soi trước nguồn sáng mạnh để phát quang tốt trong bóng tối. Đó là vì Tritium có nguồn cung cấp năng lượng riêng giống như Radium, đó cũng là chất phóng xạ vô hại. Thật vậy, RC Tritec vẫn sử dụng Tritium trong việc giúp theo dõi đường đi của các loại thuốc qua cơ thể trong ngành dược phẩm.

“Hầu hết mọi người đều biết rằng đó là chất phóng xạ trước khi mua và việc này không làm họ phiền lòng. Bởi vì điều họ thực sự muốn là cường độ sáng, đặc biệt là khi Tritium được sử dụng cho mục đích chuyên nghiệp. Bạn phải cẩn thận che đi đồng hồ của mình khi đến rạp chiếu phim vì nó phát quang đủ mạnh để trở thành nguồn chiếu sáng theo đúng nghĩa đen”, Nick Wiseman – Giám đốc thương hiệu Ball Watch từ Anh quốc cho biết, gần đây họ đã ứng dụng công nghệ này cho vòng bezel trên sản phẩm của họ. “Tôi thực sự ngạc nhiên khi công nghệ này không được sử dụng rộng rãi”.

Hãy nhìn vào mặt số cầu vồng của Ball’s Engineer III Marvelight, mỗi cọc số phát sáng lên một màu sắc khác nhau, đủ để khiến bất kỳ cậu bé nào cũng phải thích thú và một câu hỏi được đặt ra là “ngoài lợi ích thiết thực với sức hấp dẫn đã ăn sâu vào tâm lý con người, tại sao các nhà chế tác đồng hồ không sử dụng Tritium một cách sáng tạo hơn?” Chắc chắn là có và hiện nay có vẻ như các loại sơn phát quang đang được dùng như một vật liệu có tiềm năng biểu đạt riêng của mình. Theo dõi thời gian trong bóng tối là một tính năng quan trọng trên đồng hồ đeo tay. Ngoài mang lại sự an tâm, chiếc đồng hồ hiển thị rõ trong đêm còn ẩn chứa nhiều câu chuyện thú vị.

Ánh sáng, màu sắc và ứng dụng!

Có những chiếc đồng hồ sử dụng mặt số phủ dạ quang hoàn toàn, khiến các kim và cọc số nổi bật hẳn lên. Nhưng Super-LumiNova đang ngày càng hoàn thiện như một chi tiết thiết kế tinh tế trên vòng bezel, núm vặn hay thậm chí là đường chỉ khâu trên dây đồng hồ, điển hình như trên mẫu Marina Fibratech của Panerai, hoặc tạo hiệu ứng cho mặt số của Bell & Ross BR03-92 HUD để trông giống màn hình radar hiển thị trên máy bay chiến đấu. Ngay cả một thương hiệu cổ điển hơn như A. Lange & Sohne cũng phủ đầy Super-LumiNova trên mặt số chiếc Datograph Up / Down Lumen nổi tiếng.

Hiện nay, một số nhà sản xuất đồng hồ khác – mặc dù chỉ là những hãng nhỏ và năng động hơn cũng dần chuyển sang sử dụng chất phát quang để đạt được tính thẩm mỹ tinh tế. Chẳng hạn như Thomas Hohnel – nhà thiết kế sản phẩm cao cấp của Nomos đã chia sẻ về cách sử dụng Super-LumiNova một cách thông minh nhằm mang đến những thiết kế đồng hồ tối giản nhất mà ông gọi là “hiệu ứng điện ảnh”, như khi ta nhìn vào bảng điều khiển ô tô trong màn đêm.

Đó là một hiệu ứng đáng chú ý trên chiếc Neomatik Autobahn ra mắt dưới sự hợp tác cùng Studio Aisslinger với một vòng bán nguyệt cỡ lớn bằng Super-LumiNova màu in hẳn lên trung tâm mặt số để tạo độ sâu cho vật liệu khi phát quang trong bóng tối.

“Kết quả là một thứ gì đó kỳ diệu và bằng cách nào đó nó không bao giờ trở nên nhàm chán đối với các tín đồ”, anh nói. “Tôi nghĩ vẻ ngoài của một chiếc đồng hồ trong bóng tối là điều mà khách hàng nghĩ đến nhiều hơn khi họ mua đồng hồ vào lúc này, ngay cả khi không phải lúc nào họ cũng có thể nhìn thấy hiệu ứng đó”. Hãy lấy ví dụ là mẫu 17.09 của Ming / Ouj Celestial với những chiếc kim viền chất phát quang, thậm chí còn phủ cả vào mặt dưới của kính sapphire, điều này đã tạo cho đồng hồ một phong cách rất khác biệt. Hay mẫu đồng hồ HMX ra đời dưới sự hợp tác của nhà chế tác MB&F và James Thompson – nhà thiết kế phụ kiện của công ty Black Badger từ Canada, chuyên sử dụng hỗn hợp phát quang có tên là Ambient Glow Technology (ATG) Ultra trong các sản phẩm của mình.

Busser cho biết: “Giờ đây, chúng tôi bắt đầu thấy rằng chất liệu phát quang được sử dụng theo cách mới đã mang lại đến tính thẩm mỹ cơ học cho đồng hồ, cũng như mở ra cho chúng một khía cạnh khác, một tính cách mới vào ban đêm. Sẽ còn khá lâu, nhưng chúng tôi đang tiến xa hơn cả thực tế mà khả năng phát quang mang lại”.

Sáng tạo cùng vật liệu mới

Đó là lý do tại sao những tên tuổi nổi bật như Roger Dubuis đã trang trí cho chiếc Double Flying Tourbillon Excalibur Twofold của họ bằng chất phát quang X1 màu xanh lá cây thông qua một thỏa thuận độc quyền trong 12 tháng. Riêng đối với sản phẩm Super-LumiNova, họ có kế hoạch tung ra 4 chiếc đồng hồ mới vào năm nay với màn trình diễn mạnh mẽ về công nghệ phát quang này.

Giám đốc sản phẩm Gregory Bruttin dự đoán điều này sẽ trở thành xu hướng chính của ngành công nghiệp đồng hồ. Lý do việc này trở nên đặc biệt như vậy là vì Super-LumiNova đang mở rộng khả năng sáng tạo thông qua màu sắc mới, hoặc cho phép đưa khả năng phát quang vào các vật liệu như cao su hoặc gốm. Tuy nhiên, như các ví dụ trên gợi ý, ông ấy thấy động lực cho xu hướng này sẽ đến từ các thương hiệu độc lập – chẳng hạn như Fiona Kruger vì họ đã sử dụng Super-LumiNova trên chiếc những chiếc Petit Skull.

Không có gì ngạc nhiên khi nhà thiết kế đồng hồ người Phần Lan Stepan Sarpaneva cũng đồng thuận với ý kiến trên. Giống như MB&F, anh ấy là tiên phong khi ra mắt mẫu Korona KO Northern Lights với ánh sáng ma mị của Aurora Borealis bằng cách tạo ra một mặt số sandwich có khả năng phát sáng toàn bộ nhờ một hỗn hợp phát quang độc quyền vào 7 năm trước. Trong khi một số ứng dụng sáng tạo mới của Super-LumiNova đòi hỏi phải xử lý tỉ mỉ, như chiếc Bovet Papillon với họa tiết chú bướm được sơn một phần bằng chất dạ quang, thì Korona lại sử dụng theo cách đơn giản hơn: lume được sản xuất như một tấm nền composite cứng nằm dưới lớp thép đục lỗ.

Sarpaneva chia sẻ, “Tôi đã cố gắng trong nhiều năm để tạo ra thứ gì đó thú vị bằng cách sử dụng vật liệu phát quang, nhưng thực tế là những thứ này không dễ ứng dụng. Ví dụ như việc phủ loại chất này vào bộ máy sẽ khiến bộ máy trở nên khó làm sạch, hoặc có thể ảnh hưởng đến sai số. Trong khi các màu sắc khác nhau sẽ khó kết hợp và tốn kém hơn. Thậm chí, những miếng Super-LumiNova dày hơn lại tạo cảm giác giống như các mảnh nhựa rẻ tiền, vì vậy chúng trông cực kỳ kém thẩm mỹ khi không phát sáng. Tuy nhiên, sự phát quang ban đầu đã là một sản phẩm hoàn chỉnh và tôi muốn đào sâu hơn ý tưởng này. Đó cũng là một cơ hội bị các thương hiệu lớn bỏ lỡ, những thương hiệu nghĩ rằng thay đổi màu sắc mặt số là một bước đi lớn”.

Thêm nữa, Sarpaneva cũng đưa ra quan điểm nghiêm túc về các rủi ro có thể xảy ra khi những thương hiệu bảo thủ cố ý phớt lờ tính sáng tạo có được từ vật liệu phát quang ngày càng xuất hiện nhiều hơn. Nếu đồng hồ không đơn thuần chỉ là một dụng cụ chỉ báo thời gian, mà còn để biểu đạt tính nghệ thuật, liệu họ có bỏ qua một phương tiện mới như thế này không?

Radium – lịch sử đen tối

Radium chưa bao giờ là mối đe dọa về sức khỏe vì tính phóng xạ của loại vật liệu này cho những ai đeo đồng hồ có cọc số phát quang. Nhưng điều đó lại hoàn toàn trái ngược đối với các công nhân làm việc trong dây chuyền lắp ráp, đặc biệt là phụ nữ – những người chịu trách nhiệm chính trong khâu sơn mặt số.

Radium được Pierre cùng Marie Curie phát hiện vào năm 1898 và việc nghiên cứu về các chất phóng xạ là nguyên nhân khiến bà qua đời. Nhưng vào những năm đầu sau Thế chiến I, mặt số phát quang đã trở thành một yếu tố bắt buộc. Không chỉ có mặt số, mà Radium còn được sử dụng để sản xuất mỹ phẩm bắt sáng, kem đánh răng, thậm chí là cả Radithor, cùng một loại thức uống tăng lực gọi là “ánh nắng vĩnh viễn”.

Nhưng Radium tạo ra năng lượng và đó có phải là một điều tích cực? Nó cũng là chất liệu đắt nhất trên thế giới vào thời điểm đó. Vì vậy, trong khi sự nguy hiểm của Radium được phổ biến rộng rãi trong cộng đồng khoa học, thì lợi ích về mặt thương mại đã làm mờ đi bất kỳ sự quan ngại nào của công chúng về độ nguy hiểm của Radium đối với sức khỏe nếu có. Các nhà quản lý của Tập đoàn Radium Corporation Hoa Kỳ có thể đã không khuyến khích công nhân của họ liếm đầu cọ để làm chúng mịn hơn, nhằm giúp thao tác vẽ trên mặt số đồng hồ tốt và chính xác hơn.

Trớ trêu thay, những người phụ nữ được gọi là “Radium Girls” lại nghĩ rằng họ đang tiếp nhận thứ gì đó tốt cho sức khỏe chứ không phải chất gây hại cho hệ xương, ghê rợn nhất là răng và thường gây ra tử vong, ngay cả khi xuất hiện rất nhiều các ca bệnh nặng với số lượng lên đến hàng nghìn người. Phải mất đến hai năm để Tập đoàn Radium Corporation hành động, một số người phụ nữ sau đó đã khởi kiện và vụ việc được giải quyết theo hướng có lợi cho họ.

Bài: Josh Sims

Chuyển ngữ: Vincent Phạm