Sức mạnh nghệ thuật không chỉ nằm ở phần kỹ thuật hình ảnh cũng như cảm xúc mà nó khơi dậy trong lòng người xem. Sự vĩ đại của nghệ thuật bắt nguồn từ việc hiểu được các “lực lượng” sáng tạo nào đã truyền cảm hứng cho kiệt tác. Sê-ri Tranh Đen của Goya là một ví dụ tuyệt vời chứng minh cho lý thuyết này.

Trái: Saturn Devouring His Son. Phải: Men Reading

Nhìn từ góc độ đương đại, nghệ thuật thị giác vào cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19 không thể hoàn chỉnh nếu thiếu đi sự hiện diện của “Ông chủ cuối cùng” Francisco Goya. Họa sĩ xuất chúng này đã cách mạng hóa bức tranh Tây Ban Nha và khiến nó trở nên đáng giá hơn bao giờ hết. Giới chuyên gia đánh giá Goya là họa sĩ có tư tưởng cấp tiến, người đã thử nghiệm đến mức tối đa và nhấn mạnh rằng nghệ thuật là sự phản ánh của xã hội.

Để hiểu hơn về sự nghiệp của ông và đặc biệt là sê-ri “Black Paintings” (Tranh Đen) được sáng tác từ năm 1819 đến năm 1823, bắt buộc chúng ta phải đào sâu hơn về bối cảnh và thời gian ông sống và làm việc.

Sê-ri “Tranh Đen” : Minh chứng của nghệ thuật vĩ đại

Trái: Judith and Holofernes. Phải: Man Mocked by Two Women

Khởi đầu thế kỷ 19 ghi dấu bằng sự thay đổi ngày càng gia tăng trong bối cảnh địa chính trị Âu châu. Nhà cầm đầu không ai khác ngoài Napoleon Bonaparte, người đã chinh phục nhiều vùng lãnh thổ khác nhau, thành lập các liên minh lục địa vững chắc và áp đặt những cải cách hoàn toàn hiện đại. Tóm lại, những chính sách của nhân vật lịch sử quan trọng này đã kích thích sự ra đời của loạt tư tưởng chính trị mới, hay đúng hơn là ý thức hệ mang tên “chủ nghĩa dân tộc”.

Nghệ thuật thị giác, cùng thời kỳ với chủ nghĩa lãng mạn, là một phần đáp trả lại sự thức tỉnh quốc gia. Phong trào này tập trung vào sự tha hóa, tôn vinh quá khứ, đặc biệt là thời Trung Cổ, cuộc cách mạng công nghiệp bị bỏ qua với nỗi hoài nghi trong khi các chuẩn mực của Thời đại Khai sáng (Age of Enlightenment) và tính hợp lý khoa học của tự nhiên đã được phê phán rõ ràng. Do đó, ấn tượng của chủ nghĩa lãng mạn vừa hiện đại vừa cổ xưa, mối giao thoa mơ hồ này càng khiến nó trở nên thú vị hơn.

Sê-ri Tranh Đen của Goya là minh họa hoàn hảo không chỉ cho sự khéo léo vĩ đại của người nghệ sĩ mà còn là niềm tin vững chắc của ông vào việc các tác phẩm có thể thay đổi xã hội hoặc ít nhất là phê phán nó.

Two Old Men Eating Soup.

Mặc dù các bức họa của Goya được giải thích theo chủ nghĩa lãng mạn nhưng khá khó để đặt chúng trong giới hạn của phong trào này. Sê-ri Tranh Đen của Goya là minh họa hoàn hảo không chỉ cho sự khéo léo vĩ đại của người nghệ sĩ mà còn là niềm tin vững chắc của ông vào việc các tác phẩm có thể thay đổi xã hội hoặc ít nhất là phê phán nó.

Sáng tạo sê-ri Tranh Đen

Sê-ri Black Paintings bao gồm 14 bức họa thể hiện những chủ đề ám ảnh, gần như kỳ quặc, phản ánh những quan sát đầy cay đắng của Goya về loài người. Vào năm 1819, họa sĩ chuyển đến một ngôi nhà nằm bên vực Marid hay còn gọi là Quinta del Sordo (Deaf Man’s Villa). Tại thời điểm đó, Goya ở độ tuổi 72 và gần như bị điếc.

Ban đầu, những bức tranh được vẽ lên tường nhà, nhưng sau đó được chuyển vào khung vẽ trên toan. Những bức tranh thể hiện cái nhìn trực diện vào cuộc chiến tranh bán đảo giữa đế chế của Napoleon và Bourbon Tây Ban Nha. Trong suốt cuộc chiến, Goya vẫn ở Madrid và đối mặt với nỗi sợ hãi, hoảng loạn, khủng bố và cuồng loạn. Họa sĩ cũng trải qua hai lần mắc bệnh hiểm nghèo và đối mặt với nỗi lo lắng thường trực. Đó cũng là một trong những lý do khiến danh họa sáng tác bộ sưu tập Tranh Đen.

Fantastic vision or Asmodea

Rốt cuộc, đó không hề là một dự án ủy thác, mà bắt nguồn từ đau khổ và thôi thúc bên trong người nghệ sĩ. Đặc biệt hơn, Goya không đặt tiêu đề cho các bức tranh, phần lớn tên gọi do các nhà sử học nghệ thuật sáng tạo. 14 bức tranh hiện giờ được biết đến với các tiêu đề: Two Old Men, Atropos (The Fates), Two Old Men Eating Soup, Fight with Cudgels, Witches’ Sabbath, Men Reading, Judith and Holofernes, Saturn Devouring His Son, A Pilgrimage to San Isidro, Women Laughing, Procession of the Holy Office, The Dog, La Leocadia, và Fantastic Vision.

Biệt thự Quinta del Sordo nằm trên bờ sông Manzanares, và dường như Goya mua nó để trốn thoát cuộc sống đông đúc. Ở đó, ông sống cùng người phụ nữ trẻ tuổi Leocadia Weiss dù sau đó cô cũng kết hôn với người khác. Không có bất cứ bằng chứng cụ thể nào nói về thời gian chính xác ông bắt đầu vẽ sê-ri này nhưng theo các học giả, nó nằm trong giai đoạn từ tháng 02 đến tháng 11 năm 1819 và kết thúc không muộn hơn 1823.  Những bức họa phần lớn dựa trên bối cảnh thôn quê.

Các chủ đề và mô-típ

Sê-ri Tranh Đen của Goya được vẽ trong gam màu sẫm hơn màu vàng, nâu, xám và đen. Ông chỉ sử dụng màu trắng để làm bật độ tương phản của quần áo, đôi khi là những nét xanh lam cho bầu trời và màu xanh lá cây cho phong cảnh. Một trong những bức Tranh Đen nổi tiếng nhất của ông là “Saturn Devouring His Son” (Saturn nuốt chửng con trai mình). Hình ảnh dựa trên huyền thoại về Titan Kronos, cha của Zeus, ăn một trong những đứa con của ông vì sợ lời tiên tri rằng ai đó sẽ lật đổ ông ta. Goya đã mô tả chủ đề thô thiển, đáng lo ngại này bằng cách nhấn mạnh hành động man rợ, khủng khiếp và tàn nhẫn kia.

Witches’-Sabbath-Black-Paintings-Goya

Có nhiều cách giải thích khác nhau cho sê-ri nhưng nhìn chung, nghệ sĩ đã sáng tạo trái ngược với phong cách trang trí được tìm thấy trong các cung điện quý tộc thời đó (thường trang trí bằng tranh tĩnh vật, bữa tiệc quý tộc, đồng quê thanh bình…). Goya đã bỏ qua những quy tắc đó. Thay vì thế, ông đã vẽ hành động ăn uống man rợ qua bức họa “Saturn Devouring His Son” và “Two Old Men Eating Soup” (Hai ông già ăn súp) trong bộ dạng quỷ dữ đày tăm tối. Mặt khác, một số bức tranh nhấn mạnh sự tương phản giữa nước mắt và tiếng cười, thông qua hai tác phẩm “Men Reading” (Người đàn ông đọc) và “Women Laughing” (Người đàn bà cười).

Tầm quan trọng của sê-ri Tranh Đen

Người nghệ sĩ đã khôn ngoan xoay sở để kết hợp cuộc đấu tranh cá nhân với các vấn đề xã hội mà ông cho là rắc rối và đáng lên án vào thời điểm đó. Ngày nay, sê-ri Tranh Đen được trưng bày vĩnh viễn tại Bảo tàng Prado và là bằng chứng vĩ đại cho nghệ thuật vĩ đại.

Sức mạnh của nghệ thuật có lẽ không nằm ở phần kỹ thuật hình ảnh cũng như cảm xúc mà nó khơi dậy trong lòng người xem, thay vào đó, sự vĩ đại của nó bắt nguồn từ việc hiểu được các “lực lượng” sáng tạo nào đã truyền cảm hứng cho kiệt tác. Sê-ri Tranh Đen của Goya là một ví dụ tuyệt vời chứng minh cho lý thuyết này.

Atropos Black Paintings

Những nhân vật hiện lên như ác mộng đầy ám ảnh trong sê-ri Tranh Đen trái ngược hoàn toàn với những bức tranh rực rỡ trước đây. Điều đáng nói là Goya đã giành được sự ưu ái của hoàng gia và dần dần tiến lên nấc thang chuyên nghiệp khi được giao nhiệm vụ vẽ chân dung cho các hoàng tử đăng quang, thương nhân giàu có, quý tộc… Các tác phẩm đáng chú ý tại thời điểm đó bao gồm The nude Maja, The Clothed Maja và The Family of Charles IV of Spain….

The-Dog-Black-Paintings-Goya

Nhưng vào năm 1792, khi đang ở đỉnh cao của sự nghiệp, Goya mắc căn bệnh bí ẩn khiến ông bị điếc vĩnh viễn. Giam cầm trong ngôi mộ của sự im lặng, Goya xa lánh xã hội và ngày càng trở nên bận rộn với những suy nghĩ và tưởng tượng của mình. Nhiều người tin rằng Tranh Đen đóng vai trò lối thoát cho sự thất vọng dồn nén của cá nhân ông và là bước ngoặt trong quan điểm và phong cách nghệ thuật của ông. Nhưng, hơn cả những bất hạnh cá nhân, sự thay đổi trong quan điểm thế giới xã hội và nghệ thuật của Goya bị ảnh hưởng bởi biến động chính trị của thời đại.

Goya đã khám phá những chủ đề đau khổ, bệnh hoạn và hoảng loạn với sự tự do hoàn toàn. Nó ghi cột mốc ông là “người hiện đại” đầu tiên trong thời đại của ông, dù rằng ông chẳng đặt tiêu đề cho tác phẩm và không cung cấp bất cứ lời giải thích nào.

Tổng hợp