Kiến trúc qua màn ảnh rộng: “Don’t Worry Darling” – mê cung kẹo ngọt
Một thị trấn ngoại ô nhuộm trong nắng vàng, đẹp huy hoàng, quyến rũ áp đảo, khiến cả nhân vật trong phim lẫn khán giả đều thèm muốn – “Don’t Worry Darling”. Ở đó, kiến trúc đồng bộ hoàn hảo của ảo mộng thượng lưu chính là công cụ để kiểm soát, dối lừa.
Khu dân cư ngoại ô cao cấp trong phim “Don’t Worry Darling”
Thế giới trong “Don’t Worry Darling” (2022), một bộ phim tâm lý giật gân của đạo diễn Olivia Wilde, mở ra trước mắt khán giả như một tấm bưu thiếp hoàn hảo từ quá khứ. Victory, một thị trấn tọa lạc giữa lòng sa mạc California, được tắm trong ánh nắng vàng rực và khoác lên mình tấm áo kiến trúc Hiện đại giữa thế kỷ (Mid-century Modern). Những ngôi nhà “bánh quy” (cookie-cutter) được sắp xếp gọn gàng trong một khu cul-de-sac hoàn mỹ, những chiếc xe mui trần bóng loáng lướt đi mỗi buổi sáng, và những người vợ đảm đang, xinh đẹp vẫy tay tiễn chồng đi làm với nụ cười rạng rỡ.
Bề mặt của Victory không chỉ đẹp, nó quyến rũ một cách áp đảo. Wilde đã tạo ra một thế giới mà, như lời của nhà thiết kế sản xuất Katie Byron, được chủ đích xây dựng để trở nên “quyến rũ”, “xa hoa” và “sang trọng”. Đây phải là một thế giới mà cả nhân vật lẫn khán giả đều thèm muốn.
Những ngôi nhà theo phong cách kiến trúc Hiện đại giữa thế kỷ được xếp ngăn nắp theo hình vòng cung ở cuối con đường, một khu cul-de-sac hoàn mỹ
Kiến trúc của một thế giới hoàn hảo
Mỗi công trình kiến trúc được lựa chọn đưa vào phim không chỉ để tạo ra một bối cảnh duy mỹ, mà còn để xây dựng một “bản đồ” về sự kiểm soát gia trưởng. Tính quy củ một cách cứng nhắc được thể hiện qua hình ảnh khu phố Canyon View Estates, nơi Alice và Jack sinh sống. Được thiết kế bởi công ty kiến trúc Palmer & Krisel, đây là hiện thân của giấc mơ ngoại ô thời hậu chiến, với những ngôi nhà sản xuất hàng loạt hiệu quả và tiện lợi. Tuy nhiên, trong phim, sự đồng dạng của chúng trở thành một ẩn dụ cho việc đàn áp cá tính và thực thi các vai trò giới cứng nhắc. Cảnh những chiếc xe rời đi đều đặn mỗi ngày nhấn mạnh sự lặp đi lặp lại một cách có kiểm soát của cuộc sống nơi đây.
Thế giới của “Don’t Worry Darling” hiện ra với những ngôi nhà xinh xắn, các cô vợ nội trợ hạnh phúc tiễn chồng đi làm mỗi sáng và những chiếc xe hơi sang trọng đi đi về về đều đặn mỗi ngày
Nếu khu ngoại ô là nơi của sự tuân thủ, thì ngôi nhà của Frank, kẻ cầm đầu Dự án Victory, là pháo đài của sự kiểm soát. Đó chính là Kaufmann Desert House, một công trình kiến trúc có thật được thiết kế bởi Richard Neutra vào năm 1946. Ý tưởng kiến trúc của Neutra, được gọi là “biorealism”, nhấn mạnh sự hòa hợp giữa con người và thiên nhiên, sử dụng các bức tường kính lớn và không gian mở để xóa nhòa ranh giới giữa trong nhà và ngoài trời. Việc lựa chọn đưa công trình này vào phim còn được truyền cảm hứng trực tiếp từ bức ảnh “Poolside Gossip” (1970) của Slim Aarons, một biểu tượng của sự sang trọng và lạc quan mà Olivia Wilde đã treo trên tường trong quá trình viết kịch bản.
Kaufmann Desert House, công trình kiến trúc có thật được thiết kế bởi kiến trúc sư Richard Neutra
Khung cảnh một buổi tiệc trong phim “Don’t Worry Darling” gợi lại bức ảnh nổi tiếng của Slim Aarons
Năm 1970, Kaufmann Desert House do Richard Neutra thiết kế là bối cảnh trong bức ảnh “Poolside Gossip” nổi tiếng của Slim Aarons. Năm 2022, bức ảnh truyền cảm hứng cho đạo diễn Olivia Wilde và cũng là bối cảnh trong phim “Don’t Worry Darling”. Ảnh: Frederic Magazine (Slim Aarons/Getty Images)
Trong “Don’t Worry Darling”, lý tưởng về “biorealism” của Neutra bị vũ khí hóa. Ngôi nhà kính không còn là nơi con người hòa mình với thiên nhiên, mà trở thành một nhà tù kiểu “panopticon”, nơi Frank có thể giám sát mọi thứ. Sự cởi mở của nó trở thành công cụ của quyền lực tuyệt đối. Cảnh bữa tối căng thẳng – lúc Alice cố gắng vạch mặt Frank – diễn ra tại đây, và trong không gian được thiết kế để không có gì che giấu, Frank lại dễ dàng thao túng tâm lý cô, biến cô thành một kẻ điên loạn trước mặt mọi người.
Đối lập với kiến trúc cởi mở của khu dân cư là trụ sở của Dự án Victory, nơi Alice phải chạy đến để trốn thoát. Đây là một công trình kiến trúc độc đáo khác, Volcano House, được thiết kế bởi Harold Bissner Jr. vào năm 1968. Ngôi nhà có hình mái vòm, giống như một chiếc đĩa bay, nằm trên đỉnh một ngọn núi lửa đã tắt giữa sa mạc Mojave. Vẻ ngoài “giống như tàu vũ trụ” của nó là chìa khóa cho vai trò biểu tượng trong phim. Nếu các ngôi nhà khác đại diện cho một phiên bản lý tưởng hóa của thực tại, thì Volcano House hoàn toàn khác biệt. Nó mang một vẻ ngoài xa lạ, phi nhân tính, báo hiệu rằng đây là ranh giới giữa thế giới nhân tạo và thế giới thực. Nó là cỗ máy trong khu vườn, là bộ não công nghệ lạnh lẽo điều khiển toàn bộ ảo mộng ấm áp bên dưới.
Volcano House, một thiết kế nổi tiếng của kiến trúc sư Harold Bissner Jr., nằm trên đỉnh một ngọn núi lửa đã tắt
Volcano House xuất hiện trong cảnh phim của “Don’t Worry Darling”
Cảnh quan nhìn từ bên trong Volcano House của Harold Bissner Jr.
Cuối cùng, không gian trung tâm của bộ phim, ngôi nhà của Alice và Jack, được xây dựng hoàn toàn trên một phim trường, cho phép nhà thiết kế Katie Byron toàn quyền kiểm soát không gian để phục vụ mục đích kể chuyện. Byron đã thiết kế ngôi nhà theo hình chữ U với rất nhiều kính, một lựa chọn có chủ ý nhằm tạo ra cảm giác chủ nghĩa thị dâm (voyeurism) và sự giám sát. Từ một phòng, người ta có thể nhìn xuyên qua sân trong để thấy các phòng khác. Alice luôn bị phơi bày, luôn bị theo dõi, ngay cả trong chính ngôi nhà của mình.
Sự thù địch của kiến trúc được thể hiện một cách trần trụi nhất trong phân cảnh các bức tường kính di chuyển và ép chặt vào Alice. Đây là khoảnh khắc mà ẩn dụ trở thành hiện thực. Ngôi nhà, biểu tượng của sự an toàn và tổ ấm, đang cố gắng tiêu diệt cô. Byron cũng cố tình sử dụng các vật liệu cứng và lạnh như tường đá, sàn gạch, kính và gương ở khắp mọi nơi để tạo cảm giác rằng đây là một không gian đầy bất an ngay cả khi nó trông có vẻ hoàn hảo.
Tổ ấm sung túc của Alice được bao quanh bởi những khối vật liệu và đồ nội thất vuông vức, cứng lạnh
Alice luôn bị “đóng khung” và bị theo dõi ngay cả trong ngôi nhà của mình
Phân cảnh các bức tường của ngôi nhà ép chặt lấy Alice
Mạch ngầm bên dưới những ngôi nhà xinh đẹp
Bên dưới lớp vỏ của một bộ phim giật gân tâm lý, “Don’t Worry Darling” là một tác phẩm bình luận xã hội nhắm thẳng vào những biểu hiện của chế độ gia trưởng trong thế giới đương đại. Bộ phim không chỉ đơn thuần tái hiện những định kiến giới trong mô hình nhà ở ngoại ô của thập niên 1950 tại Mỹ, nó sử dụng bối cảnh đó như một tấm gương để phản chiếu những lo lắng và xung đột về giới của thế kỷ 21.
Bên cạnh đó, mối liên hệ giữa nhân vật phản diện Frank và giáo sư tâm lý học gây tranh cãi Jordan Peterson không phải là một suy diễn của các nhà phê bình phim, mà là một ý đồ được chính đạo diễn Olivia Wilde xác nhận. Wilde đã thẳng thắn tuyên bố rằng Frank được xây dựng dựa trên người đàn ông điên rồ này, Jordan Peterson, một anh hùng trí thức giả tạo của cộng đồng incel (viết tắt của “involuntary celibates”, ám chỉ những người tự nhận là “độc thân không tự nguyện” mang tính chất cực đoan).
Các bài phát thanh của Frank trong phim, nơi anh ta nói về tầm quan trọng của “trật tự” chống lại “hỗn loạn”, là một sự lặp lại gần như trực tiếp các bài giảng của Peterson, người thường định nghĩa nữ tính là “hỗn loạn” và nam tính là “trật tự”. Giống như Peterson, Frank không sử dụng bạo lực thể chất một cách công khai. Thay vào đó, anh ta sử dụng ngôn từ, triết lý và một vẻ ngoài trí thức, lịch lãm để hợp pháp hóa hệ tư tưởng thù ghét phụ nữ.
Trong phim, Alice phải làm những công việc nội trợ lặp đi lặp lại mỗi ngày như một dạng tuân thủ “trật tự”
Trong phim, Alice phải làm những công việc nội trợ lặp đi lặp lại mỗi ngày như một dạng tuân thủ “trật tự”
Cú lật tẩy của bộ phim cho thấy những người đàn ông của Dự án Victory không phải là những người hoài niệm về quá khứ một cách ngây thơ. Họ là những người đàn ông hiện đại, cảm thấy bị tước quyền bởi sự tiến bộ của phụ nữ. Nhân vật Jack ở thế giới thực là một hình mẫu điển hình, thất nghiệp, bất an, ghen tị với sự nghiệp thành công của bạn gái. Dự án Victory, do đó, chẳng khác gì một cuộc đào thoát khỏi hiện tại. Nó là một không gian an toàn do nam giới tạo ra cho nam giới, một ảo mộng nơi họ có thể tái lập sự thống trị mà họ cảm thấy đã bị “cướp mất” trong thế giới thực.
Alice nhìn ngắm sa bàn của toàn khu Victory đặt tại nhà của Frank
Sa bàn của Dự án Victory với những ngôi nhà xinh xắn và quy củ xuất hiện trong phim
“Don’t Worry Darling” có lẽ là một tác phẩm điện ảnh đầy tham vọng của Olivia Wilde, dù không hoàn hảo. Sức mạnh lâu dài của nó không nằm ở kịch bản vốn có những lúc dài dòng, và tồn tại những điểm yếu về nữ quyền có thể gây tranh cãi, mà nằm ở cách nó sử dụng vẻ đẹp thẩm mỹ như một lực lượng tự sự nham hiểm và đầy quyền năng. Bộ phim đã thành công trong việc biến kiến trúc từ một bối cảnh tĩnh thành một nhân vật phản diện động, một hiện thân vật chất cho hệ tư tưởng kiểm soát đang bao trùm lên các nhân vật. Tác phẩm của Olivia Wilde là một lời bình luận sắc sảo về một dạng thức gia trưởng hiện đại, một dạng thức không còn dựa vào vũ lực công khai mà vào sự thao túng tinh vi, sự quyến rũ của một cuộc sống “hoàn hảo”.
Âm thanh cuối cùng của bộ phim, tiếng Alice thở hổn hển khi cô tỉnh dậy, có lẽ là một điểm neo xuất sắc kết lại toàn bộ câu chuyện. Đó không chỉ là âm thanh của một người thoát khỏi thế giới giả lập. Đó là tiếng vỡ của chiếc lồng kính, tiếng thở của sự tự do sau một thời gian dài bị ngạt thở bởi những kỳ vọng gia trưởng và một thực tại được tô vẽ đẹp đẽ. Cuối cùng, bộ phim là một lời cảnh báo, không phải về quá khứ, mà về hiện tại, về sức quyến rũ chết người của những thế giới “hoàn hảo” được xây dựng trên sự áp bức vô hình, và về lòng dũng cảm cần có để nhìn vào thực tại bất công đằng sau vẻ đẹp ấy.
