Sau hơn 200 năm, vì sao ta vẫn nhắc về Truyện Kiều và tôn vinh những giá trị mà tác phẩm mang lại trong khung xã hội đương thời?

Triển lãm “Thanh Kiều” cùng chuỗi hoạt động trưng bày, tọa đàm, trình diễn xoay quanh những hình thức phái sinh từ tác phẩm “Đoạn trường tân thanh” – hay Truyện Kiều – của Nguyễn Du, do Nhà sách Hải An và Stylizestate đồng tổ chức, sẽ diễn ra từ ngày 3 tháng 3 đến 30 tháng 4 năm 2025, tại Nhà sách Hải An (TP. Hồ Chí Minh).

Trong nền văn học Việt Nam, Truyện Kiều được xếp vào hàng kinh điển. Đây là tác phẩm nổi tiếng nhất của Nguyễn Du (3/1/1766 – 16/9/1820), một nhà thơ, nhà văn hóa lớn thời Lê mạt Nguyễn sơ ở Việt Nam.

Tưởng niệm 205 năm vị đại thi hào qua đời, chuỗi chương trình thuộc khuôn khổ triển lãm “Thanh Kiều” hứa hẹn sẽ “mở cửa không-thời”, đưa khách thưởng lãm bước vào một cuộc phiêu lưu với góc nhìn đa chiều, từ đó quan sát chuyển biến văn học – văn hóa của dân tộc tự cổ chí kim.

Kiều – Từ một đến muôn dạng

Phái sinh từ tiểu thuyết “Kim Vân Kiều Truyện” của Thanh Tâm Tài Nhân (1521 – 1593) sống vào đời nhà Minh của Trung Quốc, “Đoạn trường tân thanh” của Nguyễn Du không giản đơn diễn dịch cốt truyện từ ngôn ngữ Hán sang Nôm, mà còn là sự sáng tạo tài tình của ông khi chuyển thể từ văn xuôi sang hình thức văn chương đặc trưng Việt Nam – như thể thơ lục bát, truyện thơ Nôm, cùng với các biểu tượng văn hóa truyền thống và phương ngữ. Từ cốt truyện với mô típ quen thuộc: gặp gỡ – ly tán – hội ngộ; nhưng bằng cách cải biên thể loại lồng ghép nhiều phương thức sáng tác có yếu tố tự sự, kịch tính, lớp lang, hồi đoạn, và nội dung tỏ tường về những phận đời long đong trong dòng chảy xã hội xưa, “Đoạn trường tân thanh” của Nguyễn Du luôn là nỗi đau đứt ruột, một nỗi thổn thức rất riêng của người Việt.

Chính sự hài hòa đến mức khó phân định ranh giới của các phương thức sáng tác là cái nền để “Đoạn trường tân thanh”, hay với tên giản dị là Truyện Kiều, có thể dung hợp và thuận hòa với nhiều loại hình nghệ thuật trong văn hóa Việt. Từ đây, vô vàn những hiệu ứng thẩm mỹ độc đáo càng điểm thêm nét sinh động cho “nàng Kiều”. Từ những câu chữ trên trang giấy, văn học được phái sinh với đa dạng thể loại nghệ thuật thị giác, đặc biệt là trong sân khấu nhạc-kịch, nơi người xem được khơi gợi nhiều phương cách trải nghiệm, niềm thương cảm cũng thêm phần sâu sắc và chân thực. Cùng một cách thức nhưng với lăng kính của thời đại mới, triển lãm “Thanh Kiều” như một lời dẫn nhập cho khán giả đương đại tiếp cận văn hóa Việt Nam một cách sáng tạo và mới mẻ hơn.

Bên cạnh việc tôn vinh và giới thiệu những hình thức phái sinh từ Truyện Kiều, triển lãm còn là một sự tiếp nối cho tư tưởng đối thoại của Nguyễn Du về Nho giáo và quyền lực trong thời kỳ phong kiến. Sự suy ngẫm và thấu cảm của Nguyễn Du dành cho những thân phận hồng nhan “tài mệnh tương đố”, đã hình thành nên nhiều hình tượng đi sâu vào tâm thức người Việt. Những số kiếp long đong đã trở thành chất liệu để kể về tính cách, những khuôn mẫu áp đặt và kìm nén con người tồn tại xuyên suốt từ xa xưa đến thời hiện đại. Từ đó, triển lãm cũng khơi lên một trăn trở: Vì sao sau hơn 200 năm, người ta vẫn nhắc về Truyện Kiều và tôn vinh những giá trị mà tác phẩm mang lại trong khung xã hội đương thời?

Lăng kính đương thời

Triển lãm chọn tâm điểm là Kiều nhưng lại không trực diện minh họa về nhân vật mà tập trung trực quan hóa bằng hình ảnh những tồn tại xung quanh Kiều: biểu tượng của Việt Nam thời trung-cận đại và hình ảnh người đàn ông. Để rồi từ đó ẩn ý về hình bóng của nhóm đối tượng bị ảnh hưởng bởi tư tưởng Nho giáo trong chế độ phong kiến, và thông qua đó gợi nhắc về sự ảnh hưởng chưa bao giờ dừng lại này.

“Thanh Kiều” giới thiệu tác phẩm của hai nghệ sĩ trẻ: họa sĩ Nguyễn Đức Tín và điêu khắc gia Đinh Duy Tôn. Trong một sự đối chọi lẫn nhau về tính biểu hiện của tác phẩm, triển lãm phân định rạch ròi hai hình ảnh ẩn dụ nhằm nhấn mạnh tính tương phản và tương quan của các tác phẩm.

Nguyễn Đức Tín mang đến loạt tranh lấy cảm hứng từ họa tiết, tạo hình thời Nguyễn, tái hiện không gian lịch sử gắn liền với sự ra đời của Truyện Kiều. Bằng việc sử dụng lại những yếu tố đó, các tác phẩm của Nguyễn Đức Tín gợi ý một góc nhìn về lưu trữ lịch sử: Các họa tiết, chất liệu, v.v. trong văn hóa Việt Nam sở hữu những đặc tính có phần “nam tính hóa”, một đứt gãy với tâm thức mẫu hệ của chính người Việt. Điều này đặt ra sự chất vấn: Vì sao nam tính lại có sức ảnh hưởng, thậm chí chi phối cách cộng đồng khắc họa và truyền khẩu về người nữ như Thúy Kiều? Lịch sử chọn nói về đàn ông, cho đàn ông quyền được nhìn về kẻ khác, song chính đàn ông cũng chịu chi phối, kìm kẹp bởi những quy luật vô dạng, bởi các tư tưởng mà họ đã theo đuổi và phục tùng.

Nguyễn Đức Tín, “Hòa tấu”.

Nguyễn Đức Tín, “Mùng trời chiếu đất”.

Điêu khắc gia Đinh Duy Tôn lại chọn giới thiệu các tác phẩm điêu khắc trừu tượng, sử dụng những hình thái trong Kiều như một ẩn dụ về số phận con người trước những quy luật khắc nghiệt của cuộc đời. Sự trừu tượng trong tác phẩm của Duy Tôn là sự kiếm tìm vị trí xác định cho các thân phận vô định, trôi dạt trong dòng chảy cuộc sống: lằn ranh của thời thế, các khuôn mẫu giới, xung đột giữa xã hội và cá nhân, giá trị truyền thống và tân thời. Tất cả, gợi lên hình dung nào cho diện mạo người nắm quyền từ xuyên suốt lịch sử đến hiện tại? Và khi đối diện với họ, mối liên kết nào với chúng ta đã hình thành? Triển lãm đặt ra câu hỏi về căn tính, bản ngã và hành trình kiếm tìm hạnh phúc của những “phận người” nằm khuất trong những ngóc ngách lịch sử, và cả sâu bên trong mỗi con người.

Đinh Duy Tôn, “Duyên này thì giữ vật này của chung”.

Đinh Duy Tôn, “Song hồ nửa khép cánh mây”.

Triển lãm “Thanh Kiều” không chỉ tôn vinh giá trị di sản của “Truyện Kiều” mà còn mở ra những khả thể mới cho việc tiếp nhận và sáng tác phái sinh trong nghệ thuật đương đại.

THÔNG TIN TRIỂN LÃM

– Ngày khai mạc: 18:00, ngày 3/3/2025 (chỉ dành cho khách mời)

– Thời gian: 4/3/2025 – 30/4/2025, 7:30 – 22:00 (hàng ngày)

– Địa điểm: Nhà sách Hải An, 2B Nguyễn Thị Minh Khai, Đa Kao, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh

– Vào cửa: Miễn phí

Bên cạnh các tác phẩm nghệ thuật, triển lãm còn mang đến:

– Phim tài liệu “Kim Cổ Kiều Thanh”: khám phá lịch sử sân khấu Việt Nam thông qua những tác phẩm chuyển thể hoặc lấy cảm hứng từ “Truyện Kiều”.

– Không gian trải nghiệm bói Kiều và tập Kiều: Thực hành dân gian dựa trên thơ của Nguyễn Du.

– Trưng bày nhạc cụ cổ cầm: Một nét văn hóa Việt Nam thông qua cổ cầm.

– Chuỗi tọa đàm:

• Tọa đàm #1 “Nhìn Kiều qua những góc nhìn thời đại”
• Tọa đàm #2 “Mỹ học về Kiều”
• Tọa đàm #3 “Truyện Kiều và minh họa”
• Tọa đàm #4 “Giới thiệu về Truyện Kiều và các hình thức phái sinh từ Kiều”

(Thông tin chi tiết về chuỗi chương trình được cập nhật trên trang facebook Thanh Kiều Art-Culture Exhibition)