Shein và tiêu dùng ngắn hạn: Tốc độ liệu có phải là tất cả?
Shein được ví như một nhà tiên phong trong lĩnh vực thời trang siêu nhanh – siêu rẻ (ultra-fast fahsion), thế nhưng mô hình phát triển thần tốc và quy mô khổng lồ của hãng lại phơi bày mặt tối của khái niệm “đổi mới” trong thời đại hiện nay.
Với mức định giá được cho là khoảng 30 tỷ USD, Shein tự định vị mình không phải như một nhà bán lẻ thời trang thông thường, mà là một công ty thời trang – công nghệ được dẫn dắt bởi đổi mới sáng tạo, với các nền tảng phân tích dữ liệu, hệ thống thiết kế theo thời gian thực và chuỗi cung ứng phản hồi siêu nhanh. Dù con số này thoạt nhìn vẫn ấn tượng, song 30 tỷ USD thực chất đã giảm hơn hai phần ba so với mức 100 tỷ USD vào năm 2022. Sự sụt giảm này diễn ra trong bối cảnh Shein chuẩn bị cho đợt phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) được mong đợi từ lâu tại London, khi các nhà đầu tư tiềm năng kêu gọi một mức định giá thực tế hơn để đảm bảo thành công cho thương vụ niêm yết. Cần lưu ý rằng Shein chưa từng công bố chính thức mức định giá hiện tại, do đó những con số trên chỉ mang tính ước đoán, dựa theo các hồ sơ đầu tư và báo cáo thị trường.
Xem thêm: Gen Z vs Millennials: Sự khác biệt, thói quen tiêu dùng và những câu chuyện tiếp thị thú vị từ thương hiệu xa xỉ
Thế nhưng, với một công ty luôn tuyên bố đứng ở tuyến đầu của đổi mới thương mại điện tử và đạt biên lợi nhuận tương đối cao, vì sao Shein vẫn đối mặt với hàng loạt vấn đề về đạo đức, môi trường và uy tín? Câu trả lời nằm ở chính khái niệm “đổi mới” mà Shein theo đuổi – thứ đã biến tính công nghiệp hóa của sự tiêu dùng ngắn hạn trở thành hiện thực. Các chuyên gia gọi đó là “nghịch lý của đổi mới” (innovation paradox), là khi tiến bộ công nghệ lại thúc đẩy sự thoái lui về xã hội và môi trường. Trong một số trường hợp, khi đổi mới trở nên đồng nghĩa với tốc độ và sản lượng, nó không còn là tiến bộ nữa.
Quần áo rẻ nhưng “giá” lại đắt
Hệ thống vận hành dựa trên thuật toán của Shein là quét dữ liệu, sao chép xu hướng chỉ trong vài giờ và sử dụng trí tuệ nhân tạo để dự đoán nhu cầu – thường được ca ngợi như một biểu tượng của hiệu quả công nghệ. Thế nhưng, trên thực tế, đó là hiệu quả không đi cùng đạo đức. Khi đổi mới bị tách rời khỏi trách nhiệm, nó có thể trở thành công cụ cho sự bóc lột.
Những “đổi mới dữ liệu” của Shein đã tạo ra một vòng lặp tiêu dùng quá mức, không những không kìm hãm mà còn kích thích nhu cầu ngày càng tăng. Từ đó, một câu hỏi đầy thách thức được đặt ra: Liệu “đổi mới” có còn là tiến bộ, nếu nó đang làm trầm trọng thêm những vấn đề toàn cầu mà lẽ ra công nghệ có thể giúp giải quyết?
Shein tung ra từ 7.000 đến 10.000 sản phẩm mới mỗi ngày – một con số khổng lồ, vượt xa cả những “ông lớn” thời trang nhanh như Zara hay H&M. Tốc độ sản xuất của hãng thực sự đáng kinh ngạc. Ban đầu là những lô hàng nhỏ, sau đó được mở rộng ngay lập tức nếu dữ liệu cho thấy nhu cầu tăng.
Mô hình “sản xuất theo nhu cầu” (just-in-time) này giúp Shein giảm rủi ro tồn kho, nhưng đồng thời lại khuếch đại lượng rác thải dệt may toàn cầu, khi người tiêu dùng vứt bỏ những món đồ giá rẻ này chỉ sau vài lần mặc. Đáng nói hơn, phần lớn sản phẩm được làm từ sợi tổng hợp như polyester, loại vật liệu góp phần gây ô nhiễm vi nhựa và gần như không thể tái chế, để lại hậu quả lâu dài cho môi trường.
Kế đến là câu chuyện về mô hình lao động phi đạo đức. Những cuộc điều tra, như phóng sự “Inside the Shein Machine” của kênh Channel 4, đã phơi bày thực trạng công nhân phải làm việc tới 18 giờ mỗi ngày, gần như không có thời gian nghỉ ngơi, và chỉ được trả khoảng 0,03 USD cho mỗi sản phẩm hoàn thành.
Các nhà xưởng của Shein hoạt động trong mạng lưới gia công chằng chịt tại khu vực Quảng Châu (Trung Quốc), thường nằm ngoài phạm vi giám sát lao động tiêu chuẩn. Sự mập mờ trong chuỗi cung ứng của hãng tương phản gay gắt với hình ảnh “minh bạch công nghệ” và chiến lược truyền thông hào nhoáng qua người ảnh hưởng. Với những tập đoàn khổng lồ như Shein, “đổi mới” chỉ tồn tại trong hình ảnh còn thực tế lại là khai thác.
Xem thêm: Xu hướng thương mại điện tử tại Việt Nam: Không còn dựa vào giá rẻ, mà là trách nhiệm và chất lượng
Hệ lụy văn hóa
Người tiêu dùng ngày càng nhận ra điều này. Shein có thực sự “dân chủ hóa” thời trang, giúp nó trở nên dễ tiếp cận hơn với mọi tầng lớp giá cả? Có, nhưng trong khi làm điều đó, hãng cũng đã làm mất đi chính giá trị văn hóa của thời trang. Các xu hướng, văn hóa và bản sắc cá nhân bị cuốn vào vòng xoáy thời trang nhanh, nơi sự độc đáo chân thực bị nghiền nát trong guồng máy của thuật toán.
Câu chuyện đạo nhái thiết kế càng khiến bức tranh thêm ảm đạm. Nhiều nhà thiết kế độc lập tố cáo việc mẫu thiết kế của họ bị sao chép và sản xuất hàng loạt chỉ sau một đêm, khiến họ mất cả quyền sáng tạo lẫn lợi nhuận. Đây là dấu hiệu của một cuộc khủng hoảng sáng tạo, nơi “đổi mới” lại được dùng để xóa mờ nghệ thuật, thay vì nâng tầm nó.
Trớ trêu thay, dù là một thương hiệu có nguồn gốc Trung Quốc, Shein lại không bán hàng tại Trung Quốc – một phần do thị trường thương mại điện tử nội địa đã bão hòa, và cũng vì chiến lược tập trung xuất khẩu giá rẻ. Kết quả là Shein trở thành thương hiệu hướng mạnh ra phương Tây, xuất khẩu hàng giá thấp sản xuất tại Trung Quốc sang châu Âu, Mỹ và Đông Nam Á, đồng thời “xuất khẩu” luôn cả ô nhiễm và chi phí lao động.
Và như một nghịch lý, người mua phương Tây được hưởng lợi từ mức giá rẻ, trong khi lại tách mình khỏi những hệ lụy thật sự từ chính lựa chọn tiêu dùng ấy.
Pháp lên tiếng phản đối
Gần đây, Pháp đã công bố kế hoạch cấm hoặc áp đặt mức phạt nặng đối với ngành thời trang nhanh, trong đó nhắm trực tiếp vào Shein và các thương hiệu “siêu tốc” tương tự. Những biện pháp được đề xuất bao gồm thuế môi trường, lệnh cấm quảng cáo, và hạn chế nhập khẩu quần áo dùng một lần. Động thái này không chỉ mang tính bảo vệ môi trường, mà còn là lời khẳng định văn hóa nhằm bảo vệ thời trang như một nghệ thuật và di sản, chống lại sự sao chép công nghiệp hàng loạt. Đây là tín hiệu cho thấy sự phản kháng ở cấp độ chính sách đối với một mô hình đã làm mất giá trị của cả thiết kế lẫn sức lao động con người.
Vào tháng 9, Shein bị Cơ quan Bảo vệ Dữ liệu Quốc gia Pháp (Commission Nationale de l’Informatique et des Libertés – CNIL) phạt 175,61 triệu USD do vi phạm quy định về cookie. CNIL kết luận rằng trang web của Shein tại Pháp đã thu thập dữ liệu người tiêu dùng mà không có sự đồng ý, vi phạm quy định của Liên minh châu Âu (EU). Shein đã phản đối quyết định này và cho biết sẽ tiến hành kháng cáo.
Theo kết quả kiểm tra của CNIL vào tháng 8 năm 2023, khi người dùng trên trang web Shein tại Pháp chọn từ chối cookie – những tệp nhỏ cho phép trang web và nhà quảng cáo nhận dạng người dùng và theo dõi thói quen truy cập, thì một số cookie vẫn được cài đặt trên máy tính của họ, bất chấp lựa chọn này. Theo Quy định Bảo vệ Dữ liệu Chung (GDPR) của Liên minh châu Âu, cookie được xem là dữ liệu cá nhân, vì chúng có thể xác định người mua sắm và nhắm mục tiêu quảng cáo, do đó các trang web bắt buộc phải có sự đồng ý rõ ràng trước khi sử dụng.
Bất chấp những chỉ trích ngày càng gia tăng, doanh thu của Shein tại Anh vẫn đạt 2,77 tỷ USD trong năm 2024, tăng 32,3% so với năm trước, theo hồ sơ công bố gần đây. Vương quốc Anh hiện là thị trường lớn thứ ba của Shein, chỉ sau Mỹ và Đức.
Được thành lập tại Trung Quốc và hiện đặt trụ sở chính tại Singapore, Shein đã nhiều năm tìm cách niêm yết công khai. Ban đầu tại New York, sau đó tại London nhưng đều vấp phải sự phản đối chính trị gia tăng ở cả Mỹ lẫn Anh. Đồng thời, công ty cũng không nhận được chấp thuận từ cơ quan quản lý chứng khoán Trung Quốc cho kế hoạch IPO ở nước ngoài, trong bối cảnh căng thẳng chính trị ngày càng leo thang.
Một kẽ hở đang khép lại
Thành công của Shein phần nào đến từ chính sách miễn thuế hải quan cho các đơn hàng thương mại điện tử giá trị thấp, cho phép hãng gửi hàng trực tiếp từ nhà máy tại Trung Quốc đến tận tay người tiêu dùng mà không phải chịu thuế nhập khẩu. Tuy nhiên, kẽ hở này đang nhanh chóng bị thu hẹp. Mỹ đã hủy bỏ quy định “de minimis” vốn miễn thuế cho các gói hàng dưới 800 USD, trong khi Liên minh châu Âu cũng đang chuẩn bị xóa bỏ quy định tương tự đối với hàng hóa thương mại điện tử dưới 150 EUR. Những động thái này được dự đoán sẽ tác động mạnh đến chi phí và giá bán của Shein trên toàn cầu. Mô hình của Shein buộc toàn ngành thời trang phải đặt lại câu hỏi rằng liệu tốc độ và quy mô có còn là biểu hiện của thành công, khi chúng đánh đổi bằng đạo đức và sự bền vững?
Đổi mới thực thụ trong năm 2025 không nên được đo bằng sản lượng hay lợi nhuận ngắn hạn, mà bằng tính minh bạch, khả năng truy xuất, sáng tạo vật liệu và mô hình sản xuất bền vững. Thay vì khai thác lợi ích trước mắt và để lại hệ lụy dài lâu, các thương hiệu cần hướng đến nghiên cứu khoa học vật liệu và chu trình sản xuất khép kín – nơi đổi mới đi kèm trách nhiệm. Bởi lẽ, tương lai của đổi mới trong thời trang không nằm ở việc tăng tốc, mà ở khả năng biết chậm lại để tiến xa hơn.
