“Đang trôi” – một triển lãm mới tại 22 Gallery, với bộ tranh mang ý thơ vốn được họa sĩ Bùi Chát lấy cảm hứng từ tập thơ “Chúng ta đang trôi đi đâu?!” của chính mình.

Bùi Chát quê quán ở Thái Bình, sinh ở Hố Nai (Đồng Nai), sống và làm đủ việc tại Sài Gòn. Tuy đã theo học nhiều ngành và ở nhiều trường, nhưng Bùi Chát chưa từng học về viết văn, vẽ tranh hay trường mỹ thuật, nghệ thuật nào.

Là một nhà thơ, Bùi Chát đã xuất bản 8 tập thơ. Là một họa sĩ, Bùi Chát đã thực hiện hơn 10 cuộc triển lãm mỹ thuật cá nhân. Tính từ đầu những năm 2000 cho đến nay, hơn 20 năm, thi và họa của Bùi Chát vẫn cuồn cuộn nhựa sống, khuôn đúc hình hài một người nghệ sĩ lập dị trong anh.

Trong thơ, Bùi Chát là một nhà thơ kỳ lạ, một người sẵn sàng dấn thân và thể nghiệm quyết liệt trong rất nhiều năm. Thơ Bùi Chát được đánh giá là sâu sắc và hài hước, đã được dịch và giới thiệu qua một số ngôn ngữ khác.

Trong tranh, Bùi Chát là một họa sĩ ngược ngang, một người “không chiều chuộng thị giác, không phục tùng bố cục, không tìm kiếm sự “đẹp” theo tiêu chuẩn thông thường. Nhưng trong sự bất cần ấy là một hệ ngôn ngữ rất riêng – vụn vỡ, mấp mô, trôi nổi mà đầy chủ ý…”.

Triển lãm “Đang trôi” do Phan Trọng Văn giám tuyển, diễn ra tại 22 Gallery (TP. HCM) từ ngày 14 tháng 7 đến 24 tháng 7 năm 2025, giới thiệu đến công chúng – những người yêu thích thơ Bùi Chát hoặc tranh Bùi Chát, và cả hai – 20 bức tranh chất liệu sơn dầu và tổng hợp, được Bùi Chát sáng tác từ năm 2020 đến 2025.

Bộ tranh đã được ra đời như một cách Bùi Chát trả nợ cho thơ. Bao nhiêu vương vấn, bao nhiêu hệ lụy, cùng những trăn trở mang tính thơ suốt bao năm không dứt ra được. Nó ám ảnh, đeo bám và làm cho tác giả phải tìm mọi cách để giải quyết. Bộ tranh này là giải pháp tốt nhất mà Bùi Chát đã tìm thấy được.

Thơ Bùi Chát đi vào tranh Bùi Chát, và ở lại, để lần đầu tiên, những bức tranh “không tên” và “đánh số” của Bùi Chát, giờ đây đã có tên riêng và những con số không còn xuất hiện theo thứ tự. Nhưng những cái tên ấy không hoàn toàn dựa trên chủ ý riêng của họa sĩ đối với từng bức tranh. Mà là một cách đặt tên như thể dẫn đường cho thi, họa tự tìm lấy nhau.

Với hầu hết các bộ tranh trước đây, tên tranh đều là “Không đề” và được đánh số theo thứ tự, hoặc tên tranh được đặt theo tên triển lãm và được đánh số. Nhưng riêng ở triển lãm “Đang trôi” này, lần đầu tiên và có thể là duy nhất, từng bức tranh không những có tên gọi cụ thể mà còn rất đỗi thi vị. Xuất phát từ tên của các bài thơ trong tập thơ “Chúng ta đang trôi đi đâu?!” (NXB Đà Nẵng), họa sĩ Bùi Chát và phía phòng trưng bày, ghi lại từng cái tên trên 20 tờ giấy, rồi gấp lại, cho vào một chiếc hộp. Việc đánh số cũng làm tương tự, 20 tờ giấy nhỏ ghi thứ tự số từ 1 đến 20, rồi gấp lại và cho vào một chiếc hộp khác. Một cách ngẫu nhiên, xáo trộn và thuận theo “số trời”, từng bức tranh được gọi tên bằng cách bốc giấy từ hai chiếc hộp.

“Chúng ta đang trôi đi đâu?! – câu hỏi khẽ vang lên từ một tập thơ, giờ đã hóa thành nhịp sóng lan rộng ra bề mặt tranh. Từ chữ sang hình, từ âm vang sang sắc độ – Bùi Chát tiếp tục cuộc độc thoại nghệ thuật của mình trong triển lãm cá nhân mới nhất mang tên “Đang trôi”. Nếu quen thuộc với thơ Bùi Chát – thứ thơ cộc cằn mà mơ hồ, nổi loạn mà điềm tĩnh – bạn sẽ không bất ngờ khi những bức tranh của anh cũng mang tinh thần tương tự: không chiều chuộng thị giác, không phục tùng bố cục, không tìm kiếm sự “đẹp” theo tiêu chuẩn thông thường. Nhưng trong sự bất cần ấy là một hệ ngôn ngữ rất riêng – vụn vỡ, mấp mô, trôi nổi mà đầy chủ ý…” – Trích lời giám tuyển Phan Trọng Văn.

Cách thực hành mà Bùi Chát sử dụng trong dự án này là sự liên nối giữa thơ và hội họa, ở đó ta bắt gặp thơ ca trong chính hội họa và tìm thấy hội họa trong chính thơ ca. Các thủ pháp và cách thức của từng thể loại được vay mượn và hoán đổi cho nhau, đôi khi thậm chí còn không thể phân biệt tính cốt lõi của từng thể loại trong một tác phẩm.

Bùi Chát đã và đang tham gia vào đời sống, cũng như đời sống mỹ thuật nói riêng, bằng cách “trôi” và ý thức một cách đúng đắn về việc “trôi” của mình, như tinh thần của câu Thơ Điện tín số 191: “Tham gia vào đời sống bằng cách chấp nhận và để các sự kiện đẩy chúng ta đi”.

Triển lãm “Đang trôi” có thể hiểu là triển lãm đang diễn ra, và nghệ thuật đang diễn ra. Nhìn tổng quan thì đời sống cũng đang tiếp diễn một cách tự nhiên theo sự chuyển động của vũ trụ. Tuy trôi, nhưng nếu chúng ta ý thức được rằng chúng ta đang trôi, và tham gia vào sự trôi một cách chủ động thì chúng ta có thể làm chủ được sự trôi của mình. Đó cũng là việc tham gia và đóng góp vào dòng chảy tự nhiên một cách hữu ích nhất.

Nói về tác phẩm trong triển lãm, giám tuyển Phan Trọng Văn nhận định: “Vẫn theo đuổi lối vẽ trừu tượng đậm chất thơ ca và tượng trưng, loạt tranh lần này của Bùi Chát dường như “có vẻ mặn mòi” hơn – một cách nói vừa tếu táo vừa nghiêm túc. Mặn ở sắc độ. Mặn ở tâm trạng. Và cả cái mặn của đời sốn