Lần đầu tiên một triển lãm hồi cố với quy mô phổ quát dành riêng cho họa sĩ Trần Phúc Duyên được tổ chức. Cuộc hồi hương này còn là một “cú bắt tay” hiếm thấy giữa các nhà sưu tập, nhà nghiên cứu độc lập và bảo tàng tư nhân.

Trần Phúc Duyên, “Sơn Khê”, 32 x 30 cm. Tác phẩm thuộc bộ sưu tập tư nhân ở Paris, Pháp.

Trần Phúc Duyên sinh ra trong một gia đình giàu có ở Hà Nội. Bố là Trần Diễn Giệm và mẹ là Nguyễn Thị Thược. Quê nội của ông ở làng Phượng Dực, huyện Phú Xuyên, Hà Tây, còn quê ngoại ở làng Bạch Mai, Hà Nội. Cụ Trần Diễn Giệm được gửi sang Pháp học từ nhỏ, sau khi quay về quê hương đã thành lập xưởng đồ gỗ Phúc Mỹ tại số 1 phố Dieulefils (nay là phố Đặng Dung), Hà Nội. Cụ Giệm là thành viên sáng lập Hội An Nam Chấn hưng Mỹ thuật và Kỹ nghệ (La Société Annamite d’Encouragement à l’Art et à l’Industrie, viết tắt là S.A.D.E.A.I.) do Victor Tardieu làm Hội trưởng. Xưởng Phúc Mỹ là đơn vị được chọn thi công phần trần của gian trưng bày đồ sơn mài tại Đấu xảo Thuộc địa Quốc tế ở Paris (Exposition coloniale internationale de Paris) năm 1931.

Các thành viên sáng lập Hội An Nam Chấn hưng Mỹ thuật và Kỹ nghệ (S.A.D.E.A.I.)

Năm 1941, Trần Phúc Duyên theo học lớp dự bị của Trường Mỹ thuật Đông Dương do Nam Sơn và Tô Ngọc Vân giảng dạy. Năm 1942, ông thi đỗ vào khoa Sơn Mài, khóa XVI. Cùng khóa với Trần Phúc Duyên có họa sĩ Quang Phòng, Đinh Minh, Cao Xuân Hùng, Lê Phả, Nguyễn Văn Thanh, Phan Thông và Võ Lăng. Khoá học của ông không có cơ hội hoàn thành hết chương trình học 5 năm vì trường phải đóng cửa vào năm 1945.

Trong những năm 1948 – 1954, Trần Phúc Duyên sống và sáng tác tại Hà Nội. Cuối năm 1954, ông cùng anh trai Trần Phúc Chí và em trai Trần Phúc Trường di cư sang Pháp. Ông tiếp tục theo đuổi sự nghiệp hội họa, đến thực hành tại xưởng của Jean Souverbie (1891 – 1981), Trường Mỹ thuật Paris (École des Beaux-Arts de Paris) và vẽ tranh sơn dầu để kiếm sống. Trần Phúc Duyên chuyển đến sống ở Thụy Sĩ từ cuối năm 1968, và vẫn say sưa sáng tác, miệt mài làm việc cho đến khi qua đời vào năm 1993.

Trần Phúc Duyên bên bức tranh sơn mài “Phong Cảnh Sài Sơn” (kích thước: 110 x 165 cm).

Nhân kỷ niệm 100 năm sinh ra đời của cố họa sĩ Trần Phúc Duyên (16.02.1923 – 09.09.1993), triển lãm hồi cố “Họa Duyên Tương Ngộ” là một cơ hội tri giao, hoài tưởng về nghệ thuật Trần Phúc Duyên, về tâm tình của người nghệ sĩ xa xứ và nền mỹ thuật Việt một thời thoát kén tung bay.

Kể từ khi tha hương đất khách, Trần Phúc Duyên đã có hơn 20 triển lãm cá nhân ở Pháp, Tây Ban Nha, Thụy Sĩ và Canada, nhưng “Họa Duyên Tương Ngộ” là triển lãm có quy mô phổ quát và đồ sộ nhất, với hầu hết các tác phẩm lần đầu được ra mắt công chúng trong nước. Đây cũng là một dịp trùng phùng quý giá sau 71 năm Trần Phúc Duyên có triển lãm cá nhân đầu tiên tại Sài Gòn, tháng 1 năm 1952.

Trần Phúc Duyên, “Phong cảnh mạn ngược”, 65 x 110 cm. Tác phẩm thuộc Bộ sưu tập Phạm Lê.

Triển lãm “Họa Duyên Tương Ngộ” được đồng tổ chức bởi hai nhà sáng lập Bộ sưu tập Phạm Lê, gia đình cố họa sĩ Trần Phúc Duyên và Bảo tàng Nghệ thuật Quang San, với sự cố vấn của nhà nghiên cứu Ngô Kim Khôi, được giám tuyển bởi nhà nghiên cứu nghệ thuật Ace Lê dưới sự bảo trợ của Lân Tinh Foundation, và được tư vấn ánh sáng bởi ASA Lighting studio và UNIOS Việt Nam.

“Họa Duyên Tương Ngộ” trưng bày hơn 100 tác phẩm sơn mài, lụa, khắc gỗ và phác thảo, trải dọc theo và tiêu biểu cho sự nghiệp sáng tác của Trần Phúc Duyên; kể từ khi kết thúc khóa XVI ở Trường Mỹ thuật Đông Dương (1942 – 1945) và mở xưởng tại Hà Nội (1948 – 1954), cho đến khi ông di cư sang Pháp (1954 – 1968) rồi chuyển đến Thụy Sĩ và qua đời tại đó (1968 –  1993). Cấu trúc triển lãm chia làm 2 tầng, 4 phòng, 9 không gian, giới thiệu các tác phẩm theo từng cụm chủ đề lớn, đi từ phức hình đến tối giản: Đời sống, Phong cảnh, Tĩnh vật và Tiểu cảnh, Thủy mặc và Thiền Họa, Trừu tượng, và Phúc niệm.

Trần Phúc Duyên, “Bóng nước”, 110 x 176 cm. Tác phẩm thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Nghệ thuật Quang San.

Theo lời ngỏ của giám tuyển Ace Lê: “Cuộc đời và di sản của ông dường như được ấn định bởi chữ “duyên”: là một chuỗi giao ngộ của những số phận, dòng chảy lịch sử và chiều kích tư tưởng… Và giao ngộ đặc biệt nhất có lẽ được ẩn trong kết hợp Đông-Tây đặc trưng trong cả kỹ thuật, đề tài và triết lý chỉ có trong sáng tác của Trần Phúc Duyên. Ông là người đầu tiên khéo léo hòa quyện cả hội họa hàn lâm của Tây phương và lối vẽ thủy mặc văn nhân họa của Đông phương, đem bày lên mặt tranh sơn mài Việt. Sau nửa thế kỷ miệt mài nghiền ngẫm và thực hành, họa sĩ đã chắt lọc ngôn ngữ thị giác từ tạo hình trang trí xuống còn trừu tượng tối giản, thông qua đó nâng tầm biểu đạt của sơn mài Việt lên cùng đẳng cấp với sơn dầu phương Tây”.

Trần Phúc Duyên, “Hoài cố”, 100 x 50 cm. Tác phẩm thuộc Bộ sưu tập Phạm Lê.

Trong số nhiều bạn đồng môn ở Trường Mỹ thuật Đông Dương và đồng cảnh ngộ sinh sống, làm việc ở châu Âu, với những tên tuổi lớn thường được nhắc đến như Mai Thứ, Lê Phổ, Lê Thị Lựu, Vũ Cao Đàm, Phạm Thúc Chương, Võ Lăng, Phạm Tăng, v.v.; Trần Phúc Duyên là người duy nhất vẫn say đắm sơn mài và sử dụng như một chất liệu chủ đạo trong xuyên suốt các sáng tác của mình. Trần Phúc Duyên tự nhận là một “artiste laqueur” (họa sĩ sơn mài) từ những năm đầu 1950, khi còn ở Hà Nội. Ông ghi danh hiệu đó đằng sau các bức tranh sơn mài của mình. Nơi trời Tây, bất chấp sự ly biệt với sơn ta, ngăn cách với đất nước, hồn quê tình Việt vẫn thấm đẫm trong hội họa của Trần Phúc Duyên. Và Trần Phúc Duyên đã không ngừng sáng tác, nghiên cứu, thử nghiệm và khám phá nghệ thuật sơn mài cho đến khi cái chết khép lại hành trình hội họa của ông.

Sau khi họa sĩ Trần Phúc Duyên tạ thế, toàn bộ tác phẩm, tài liệu, sổ sách của ông đã được đóng gói và cất giữ trong căn gác xép của một lâu đài ở ngoại ô thành phố Bern, Thụy Sĩ. Sau 25 năm, trong một dịp tương ngộ của hai nhà sưu tập Phạm Quốc Đạt và Lê Quang Vinh tại Thụy Sĩ, lớp bụi thời gian đã được phủi đi và di sản ngủ quên của Trần Phúc Duyên đã được đánh thức. Mối duyên này cũng trương khai hành trình sưu tập của hai con người đam mê nghệ thuật Đông Dương, từ đó có cách gọi chung là nhà sưu tập Phạm Lê; và nay, chuyến hồi hương kỳ diệu đã cập bến với một sự kiện triển lãm rất được mong đợi: “Họa Duyên Tương Ngộ” – 100 năm Trần Phúc Duyên, 1923 – 2023.

Trần Phúc Duyên, “Làng ven sông” (1952), 51 x 65 cm. Tác phẩm thuộc bộ sưu tập của Nguyễn Quỳnh Lâm.

Nói về quyết định công khai trưng bày một phần (lớn) của Bộ sưu tập Phạm Lê trong triển lãm “Họa Duyên Tương Ngộ”, nhà sưu tập Phạm Lê chia sẻ: “Là những người con xa quê, chúng tôi đã thật sự xúc động khi lần đầu đứng trước những sáng tác đậm tình quê hương của ông. Ngắm nhìn những bức tranh đang còn vương bụi thời gian, dần mở lại những ký họa được lưu trữ, lần giở những cuốn sổ tay của ông, chúng tôi thầm hứa sẽ đưa ông trở về với quê hương trong một ngày thật gần. Chúng tôi tin rằng những người yêu nghệ thuật và cái đẹp ở Việt Nam sẽ chào đón ông, để tâm hồn ông sau bao năm xa quê lưu lạc sẽ được bay lượn trên những cánh đồng lúa trĩu bông vùng Hà Tây xứ Đoài, ngắm nhìn Vịnh Hạ Long nơi ông và các bạn đồng lứa năm xưa cùng nhau đi thực tế lấy mẫu sáng tác, đắm mình dưới những đêm trăng tĩnh mịch, và hơn tất cả, để ông trở về với đất mẹ yêu thương”.

Là thành viên đồng tổ chức, và đã đóng góp khá nhiều tư liệu riêng tư và quý giá của Trần Phúc Duyên tại triển lãm này, bà Trần Tường Vân, cháu gái của cố họa sĩ, cho biết: “Sự kiện cũng đánh dấu sự trở về của ông sau cả cuộc đời sống tại châu Âu. Đây cũng là cơ hội giới thiệu tới công chúng và những người yêu nghệ thuật Việt nam những sáng tác của ông tại Châu Âu”.

Trần Phúc Duyên, “Vịnh Hạ Long”, 50 x 40 cm. Tác phẩm thuộc Bộ sưu tập Phạm Lê.

Trần Phúc Duyên, “Trìu mến” (1960), 41 x 30 cm. Tác phẩm thuộc Bộ sưu tập Phạm Lê.

Trong khuôn khổ kế hoạch hồi hương nghệ thuật Trần Phúc Duyên của nhà sưu tập Phạm Lê, còn bao gồm ra mắt ấn phẩm giới thiệu về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của cố họa sĩ Trần Phúc Duyên (dự kiến trong năm 2023). Bên cạnh đó, dưới sự bảo trợ của Bộ sưu tập Phạm Lê, nền tảng kỹ thuật số lưu trữ tác phẩm của họa sĩ Trần Phúc Duyên cũng được thiết lập, và chia sẻ với công chúng thông qua website và Facebook fanpage.

.— * —

Triển lãm “Họa Duyên Tương Ngộ” với sự đồng hành truyền thông của Art Republik Vietnam và LUXUO Vietnam.

THÔNG TIN CHI TIẾT

– Địa điểm: Bảo tàng Nghệ thuật Quang San – 189B/3 Nguyễn Văn Hưởng, Thảo Điền, Quận 2, Thủ Đức, TP. HCM

– Thời gian: 22.07.2023 – 06.08.2023 / từ 09:00 đến 17:00 hằng ngày

– Liên hệ & đặt vé: https://quangsanartmuseum.com.vn/dat-lich-mua-ve

VỀ BỘ SƯU TẬP PHẠM LÊ

Bộ sưu tập được đồng sở hữu bởi Phạm Quốc Đạt và Lê Quang Vinh, hai nhà sưu tập nghệ thuật và nghiên cứu độc lập về mỹ thuật Việt Nam. Bộ sưu tập Phạm Lê tập trung vào sự giao thoa văn hóa Đông Tây trong mỹ thuật Việt Nam vào những thập niên đầu của thế kỷ XX. Ngoài lượng lớn tác phẩm của họa sĩ Trần Phúc Duyên nói riêng, và nghệ sĩ Việt nam xuất thân từ Trường Mỹ Thuật Đông Dương nói chung, Bộ sưu tập Phạm Lê còn bao gồm nhiều tác phẩm của các họa sĩ người Pháp sinh sống, làm việc và du hành đến xứ Đông Dương, trong khoảng thời gian từ cuối thế kỷ XIX đến giữa thế kỷ XX, đặc biệt là những người thầy Pháp của Trường Mỹ Thuật Đông Dương như Victor Tardieu, Joseph Inguimberty, Évariste Jonchère và Alix Aymé.

VỀ LÂN TINH FOUNDATION

Lân Tinh Foundation là một tổ chức phi lợi nhuận do Ace Lê sáng lập năm 2021 tại Singapore, với sứ mệnh hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu nghệ thuật đương đại và hiện đại Việt Nam. Các hoạt động chính của tổ chức bao gồm dự án lưu trữ nghệ thuật, tổ chức triển lãm, xuất bản công trình nghiên cứu, và chương trình Lân Tinh Fellowships hỗ trợ các nghiên cứu sinh và nghệ sĩ trẻ. Lân Tinh Foundation là đơn vị bảo trợ giám tuyển cho triển lãm “Họa Duyên Tương Ngộ”, và đồng hành về mặt giám tuyển, tổ chức và thiết kế triển lãm cùng các chương trình giáo dục vệ tinh

VỀ BẢO TÀNG QUANG SAN

Trong khuôn viên rộng 2.000 mét vuông nhìn ra sông Sài Gòn tại số 189B/3 Nguyễn Văn Hưởng, phường Thảo Điền, TP. Thủ Đức – TP. Hồ Chí Minh, Bảo tàng Nghệ thuật Quang San là nơi lưu trữ và trưng bày trên 1.300 tác phẩm nghệ thuật độc đáo và quý giá của nền hội họa, điêu khắc Việt Nam. Đây là kết quả của lòng đam mê và dày công sưu tầm trong hơn 20 năm của ông Nguyễn Thiều Quang và bà Phùng Minh Nguyệt. Từ khi mở cửa vào tháng 6 năm 2023, Bảo tàng Nghệ thuật Quang San đã trở thành địa điểm vàng cho tất cả công chúng trong và ngoài nước để tìm hiểu và gặp gỡ với lịch sử, nghệ thuật, kiến trúc và thiên nhiên Việt Nam.

VỀ ASA LIGHTING STUDIOS

ASA Studios là studio chuyên về thiết kế chiếu sáng với văn phòng tại Bangkok và Sài Gòn. ASA là một trong những studio có nhiều kinh nghiệm và lớn nhất Đông Nam Á. Các nhà thiết kế của ASA đã tham gia nhiều triển lãm nghệ thuật và bảo tàng lớn, và sẽ hỗ trợ về cố vấn chiếu sáng cho triển lãm lần này.

VỀ UNIOS VIETNAM

Toàn bộ giải pháp chiếu sáng của triển lãm “Họa Duyên Tương Ngộ” được cung cấp bởi Unios Vietnam, thương hiệu đèn kiến trúc đến từ Úc và là một thương hiệu chiếu sáng phát triển mạnh mẽ nhất khu vực Châu Á – Thái Bình Dương.